O polskiej braci górniczej, „polskich kopalniach” i robotnikach ze Wschodu – 100 lat obecności polskiej siły roboczej w Bochum (1871–1973)

Wstęp
 

Dziś miasto „na głębokim zachodzie”, już dawno nie jest, jak mówią słowa kultowego utworu Bochum piosenkarza Herberta Grönemeyera, „całkiem szare od pracy”, aczkolwiek górnictwo oraz związane z nim zmiany gospodarcze i demograficzne nadal stanowią ważny rozdział w dziejach miasta. Dynamiczna industrializacja drugiej połowy XIX w. na terenie Zagłębia Ruhry, wtedy znanego pod nazwą „Nadreńsko-Westfalskiego Okręgu Przemysłowego” (Rheinisch-Westfälisches Industriegebiet), stała się także początkiem ważnego procesu polskiej migracji wewnętrznej ze wschodu Rzeszy Niemieckiej na jej zachód. W tym czasie, polskojęzyczni obywatele Prus masowo przemieszczali się ze wschodnich terenów Rzeszy do dzisiejszego Zagłębia Ruhry, głównie w celu podjęcia pracy w górnictwie, tworząc tam grupę ludności określaną mianem „Ruhrpolen” – Polacy z Zagłębia Ruhry.

Jednak o tym, że Bochum było kiedyś ośrodkiem życia kulturalnego polskich imigrantów, można przekonać się już tylko w niewielu miejscach w mieście: zwietrzały napis na fasadzie budynku przy ulicy Am Kortländer świadczy o dawnym istnieniu polskiego Banku Robotniczego (patrz zdj. nr 1 i 2), z kolei tablica w Bochum-Dahlhausen informuje o polskiej emigracji zarobkowej i jej bogatym życiu stowarzyszeniowym za czasów Cesarstwa Niemieckiego (patrz zdj. nr 3), a Polska Misja Katolicka w Bochum działająca przy kościele św. Józefa do dziś koordynuje duszpasterstwo dla polskojęzycznych parafian z Bochum i okolicy oraz organizuje regularne Msze Święte (patrz zdj. nr 4 i 5). Ale obecność polskiej siły roboczej w Bochum i w Zagłębiu Ruhry nie ogranicza się li tylko do okresu industrializacji: pozostała ona w Rzeszy Niemieckiej przez wiele dziesięcioleci, przeżywała najczarniejsze rozdziały niemieckiej historii, między innymi podczas obu wojen w charakterze robotników przymusowych, i po wojnie pracowała w różnych sektorach gospodarki Republiki Federalnej Niemiec. Do dziś stanowi ona integralną część zróżnicowanego społeczeństwa niemieckiego.

Jak na przestrzeni dziesięcioleci kształtowała i zmieniała się obecność polskiej siły roboczej w Bochum? Próba udzielenia odpowiedzi na to pytanie jest przedmiotem niniejszego artykułu, który, przy okazji jubileuszu 700-lecia miasta, pozwala spojrzeć na około 100 lat jego historii: od przybycia pierwszych polskich imigrantów do Zagłębia Ruhry po utworzeniu cesarstwa w 1871 roku do zamknięcia ostatniej kopalni w Bochum w 1973 roku.