Strony Pełny tekst

Zakazana miłość – zabójstwo Leona Szczepaniaka w Stadecken-Elsheim

27 maja 1942 roku na terenie nadreńsko-heskiej gminy Elsheim stracony został polski robotnik przymusowy Leon Szczepaniak. Jego zgubą okazał się zabroniony romans z mieszkanką Elsheim Margarete Hess – taki właśnie zarzut mu postawiono. W konsekwencji tego „przewinienia” oboje byli maltretowani i zostali aresztowani. W 1975 roku, nie chcąc dłużej ignorować czynu, jakim była zbrodnia na parze młodych ludzi, z inicjatywy ówczesnego katolickiego księdza dr. Ludwiga Hellriegla, wzniesiono na cmentarzu w Elsheim, obecnie Stadecken-Elsheim, kamień upamiętniający Leona Szczepaniaka. Stworzenie takiego miejsca dla przymusowego robotnika zamordowanego za to, że wszedł w relację z Niemką, było – trzydzieści lat od zakończenia wojny – czymś bardzo szczególnym, czymś, co w tym czasie nie miało równego sobie w całym regionie. Inicjatywę postrzegano jednocześnie jako szansę, która sprawiła, że zawiązały się liczne przyjacielskie kontakty z Polską, do dziś stanowiące ważny wkład w pojednanie polsko-niemieckie.

Artykuł został przygotowany w ramach projektu Lebenszeichen ⋮ Znaki Życia Polska a II wojna światowa – miejsca pamięci w Niemczech realizowanego wspólnie z Niemieckim Instytutem Spraw Polskich w Darmstadcie.

W 1975 r. na cmentarzu w Elsheim w reńsko-heskiej gminie Stadecken-Elsheim wzniesiono kamień upamiętniający zamordowanego polskiego robotnika przymusowego Leona Szczepaniaka (* 10.2.1912 † 27.5.1942).

Christof Schimsheimer

Ten sam temat został poruszony jeszcze raz – w kolejnym reportażu, wyemitowanym 22 stycznia 1976 roku. Przedstawiał on obraz wsi podzielonej na dwa obozy, z których jeden nadal opowiadał się przeciwko kamieniowi upamiętniającemu Leona Szczepaniaka. Reakcja Pierwszego Zastępcy Burmistrza Horna, który w pierwszym reportażu wystąpił jako przeciwnik miejsca pamięci, tym razem wypadła inaczej; teraz wyraził swoją generalną zgodę na ustawienie kamienia, oświadczając, że za pierwszym razem został źle zrozumiany, bo jego krytyka dotyczyła przede wszystkim tylko jego lokalizacji”[20]. W następnej kolejności jeden z harcerzy opisał swoje spostrzeżenia dotyczące sukcesu podróży do Polski w 1975 roku:

„[N]ajbardziej pozytywne jest to, co jednak udało się nam osiągnąć, że teraz w domu, tu w Elsheim, naszej młodzieży – mamy ... jest u nas 120 harcerzy, tylu mamy mniej więcej ... – może być przekazywany zupełnie inny obraz Polski i szczególnie polskiej młodzieży, a najpiękniejszy sukces to bodaj ten, że to negatywne słowo Polack, którym wcześniej zbywano tutaj wszystko, zostało praktycznie wymazane, zniknęło [z użycia], powiedziałbym, że to był naprawdę ogromny sukces”[21].

Sama podróż pojednania została zapamiętana przez harcerzy jako punkt kulminacyjny. 18 lipca 1975 roku grupa dwunastu liderów młodzieżowych z hufca Greifenklau wraz z księdzem Hellrieglem wyruszyła w drogę do Polski, jadąc w kolejnych dniach przez Görlitz (Zgorzelec) do Wrocławia i nocując u katolickich sióstr w śląskich Pyskowicach. Następnie udała się do Krakowa i dalej do Nowego Sącza, dokąd dotarła we wtorek, 22 lipca. Tam spotkała się z Edwardem Nogą, byłym polskim robotnikiem przymusowym, który w czasie wojny musiał także pracować w Elsheim. Noga mieszkał w Nowym Sączu wraz z niemiecką żoną pochodzącą z Mannheim i rodziną. Kolejnymi celami podróży była miejscowość wypoczynkowa Zakopane, a także niemiecki obóz zagłady Auschwitz; z wyjazdu do Łodzi w celu złożenia wizyty siostrze zmarłego Szczepaniaka zrezygnowano:

„Pan Noga tymczasem na naszą prośbę, odwiedził Panią Kowalską, siostrę Leona. Pani Kowalska […] podziękowała nam listownie za uczczenie pamięci jej brata. Przez 30 lat nic [o nim] nie wiedziała, poza tym, że nie żyje. Dopiero teraz poznała bliższe okoliczności. Nic zatem dziwnego, że była tym głęboko przygnębiona”.

27 lipca 1975 roku grupa, głęboko wstrząśnięta wizytą w Auschwitz na koniec podróży, dotarła z powrotem do Elsheim.

[20] Schächter, Vertagte Versöhnung (Pojednanie odłożone na później) – reportaż TV z cylu „Blick ins Land” („Spojrzenie w głąb kraju”), SWF-1-Rheinland-Pfalz, wyemitowany 22.01.1976 r.

[21] Tamże.