Strony Pełny tekst

Wanda Landowska

Wanda Landowska, pianistka i kompozytorka, urodziła się w 1879 r. w Warszawie. Grę na fortepianie rozpoczęła w wieku 4 lat a naukę pobierała u najznamienitszych polskich pianistów. Od 1895 r. studiowała w Berlinie. W roku 1900 zamieszkała w Paryżu, gdzie poświęciła się badaniom muzyki dawnej jak również badaniom instrumentów historycznych, których to celem było nadanie oryginalnego brzmienia dziełom muzycznym, głównie Johana Sebastiana Bacha, na wówczas mało popularnym instrumencie jakim był klawesyn. W roku 1912 zaprezentowała we Wrocławiu zaprojektowany przez siebie i wykonany przez firmę Pleyel klawesyn jako instrument solowy. W 1913 r. została powołana na pierwszą katedrę klawesynu, a w 1920 r. wróciła do Francji. Prześladowana przez nazistów wyemigrowała w roku 1941 do Stanów Zjednoczonych.

Pocztówka z portretem Wandy Landowskiej, Paryż, po 1900 r. Zdjęcie wykonał Aaron Gerschel (Frères Gerschel), Paryż; wyd. Breitkopf & Härtel.

Royal Academy of Music, London, nr inw. 2012.286

Swój ostatni koncert w Niemczech Landowska zagrała wraz z Berliner Funkorchester w 1930 r. w berlińskiej Singakademie (Akademia Śpiewu). Od 1933 roku była szkalowana w Wyższej Szkole Muzycznej w Berlinie-Charlottenburg jako „polska żydówka“ i „paskudna buntowniczka przeciwko nowym Niemcom“, która „jest także podejrzana o uprawianie szpiegostwa na szkodę Niemiec“.[8] W 1938 roku ukazała się o niej wzmianka w nazistowskiej publikacji „Judentum und Musik mit dem ABC jüdischer und nichtarischer Musikbeflissener“ („Żydostwo i muzyka z ABC żydowskich i niearyjskich pasjonatów muzyki“), której autorem był Brückner-Rock.[9] W tym samym roku artystka przyjęła obywatelstwo francuskie. Po wkroczeniu wojsk niemieckich do Francji, uciekła dnia 10 czerwca 1940 roku na południe Francji, do Banyuls-sur-Me, gdzie mieszkał zaprzyjaźniony z nią rzeźbiarz Aristide Maillol. We wrześniu niemieccy muzykolodzy, biorący udział w „Sonderstab Musik“ („Specjalny Sztab Operacyjny do spraw Muzyki") wchodzącym do „Einsatzstab Reichleiter Rosenberg (ERR)“ („Sztab Operacyjny Rosenberga“), organizacji NSDAP zajmującej się grabieżą dóbr kultury w krajach okupowanych, splądrowali jej posiadłość w Saint-Leu-la-Forêt i przewieźli kolekcję jej instrumentów, jej obejmującą dziesięć tysięcy nut, rękopisów i książek bibliotekę oraz obrazy i antyki do Berlina. (zdj.) W roku 1941 Landowska dała swoje ostatnie koncerty w Europie - w Genewie i Lozannie. Korzystając z pomocy Emergency Rescue Committee w Marsylii i wypływając 29 listopada z Lizbony, wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych.

Landowska osiadła w Nowym Jorku i znowu prowadziła kursy mistrzowskie muzyki dawnej. Pierwszy koncert dała w New York Town Hall w roku 1942, grając Wariacje Goldbergowskie Bacha. W roku 1950 przeprowadziła się do Lakeville w stanie Connecticut, gdzie do roku 1954 nagrywała na płyty wszystkie preludia i fugi z Das Wohltemperierte Klavier Bacha. Wanda Landowska zmarła 16 sierpnia 1959 roku. Urna z jej prochami spoczęła na cmentarzu w Taverny, mieście sąsiadującym z Saint-Leu-la-Forêt. Część zagrabionych, szczególnie wartościowych historycznych instrumentów, została przewieziona w maju 1943 roku z Berlina na południe Niemiec i do 1945 roku była przechowywana w klasztorze Raitenhaslach w pobliżu Burghausen nad rzeką Inn. We wrześniu 1945 roku żołnierze armii amerykańskiej odkryli ten depozyt sztuki zagrabionej, po czym przewieźli instrumenty z kolekcji Wandy Landowskiej do Central Art Collecting Point w Monachium. Stąd, w lipcu 1946 roku, zostały one przetransportowane do Paryża i na wniosek artystki, który skierowała do francuskiej Commission de Recuperation Artistique, zwrócone jej.[10] Inne instrumenty w powojennych dziesięcioleciach trafiały na międzynarodowe aukcje. Odszkodowania od Republiki Federalnej Niemiec Landowska nie otrzymała.

Axel Feuß, grudzień 2015 r.

[8] Przypuszczalnie sprawozdanie studenckiego szpicla skierowane do Dyrektora Wyższej Szkoły Muzycznej, Fritza Steina, Berlin 15.11.1933 r., zdjęcie w publikacji: Martin Elste (red.) 2010, str.107.

[9] Cytat i zdjęcie w publikacji: Martin Elste (red.) 2010, str. 125.

[10] Raub und Restitution. Fallgeschichten. Landowska, strona internetowa wystawy „Grabież i restytucja“, Jüdisches Museum, Berlin, http://www.jmberlin.de/raub-und-restitution/de/landowska.php

Literatura przedmiotu:

Autor nieznany: Ein Konzert auf alten Tasteninstrumenten im Musikhistorischen Museum in Köln a. Rh., [w:] Zeitschrift für Instrumentenbau, t. 31, Leipzig 1910/11, str. 723, 725

Alfred Heuß: Das kleine Bachfest in Eisenach, [w:] Zeitschrift der Internationalen Musikgesellschaft, 13, Leipzig 1911/12, str. 27-29

Arnold Schering: Das VI. deutsche Bachfest in Breslau, [w:] Zeitschrift der Internationalen Musikgesellschaft , 13, Leipzig 1911/12, str. 365-368

Lotte Zavrel: Wanda Landowska in Berlin, [w:] Das Unterhaltungsblatt der Vossischen Zeitung, nr 17, Berlin, 20.1.1928

Ingeborg Harer: Landowska, Wanda, [w:] Die Musik in Geschichte und Gegenwart (MGG), hrsg. von Ludwig Finscher, Personenteil 10, Kassel i. in., wydanie II, 2003

Martin Elste: Die Dame mit dem Cembalo. Wanda Landowska und die Alte Musik, katalog wystawy czasowej w Berliner Musikinstrumenten-Museum, Berlin 2009

Martin Elste (red.): Die Dame mit dem Cembalo. Wanda Landowska und die Alte Musik, Mainz 2010 (z dyskografią oryginalnych nagrań Wandy Landowskiej)

Ingeborg Harer, artykuł „Wanda Landowska“, [w:] Musikvermittlung und Genderforschung: Lexikon und multimediale Präsentationen, pod red. Beatrix Borchard, Hochschule für Musik und Theater Hamburg, 2003ff., stan na dzień: 10.11.2013. URL: http://mugi.hfmt-hamburg.de/old/A_lexartikel/lexartikel.php?id=land1879 (z listą dzieł kompozytorskich artystki i bibliografią przedmiotu).

Liczne archiwalne nagrania Wandy Landowskiej, wśród nich Wariacje Goldbergowskie oraz Das Wohltemperierte Klavier, znaleźć można na youtube.com.