Śladami sztuki po okrucieństwach Auschwitz. Relacja z podróży studyjnej

Cykl obrazów w gmachu Reichstagu, Berlin 2019.
Cykl obrazów w gmachu Reichstagu, Berlin 2019.

Następny punkt programu tego dnia to pobyt na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau (PMO), w trakcie którego grupa zostaje oprowadzona po tutejszej wystawie dotyczącej historii obozu, ale także przemierza były obóz. Widok baraków z czerwonej cegły mieniących się w popołudniowym słońcu stanowi dziwny kontrast z wydarzeniami z przeszłości i z prezentowaną dziś historią. Poszczególne pomieszczenia wypełniają różne grupy zwiedzających. Wyjątkową „atrakcję” stanowią sale z osobistymi przedmiotami osób więzionych w Auschwitz, odbieranymi im zaraz po przybyciu do obozu. Gromadzone w nich stosy walizek, butów i grzebieni, częściowo opatrzonych imieniem [lub nazwiskiem - przyp. tłum.] ich właścicieli, budzą wśród zwiedzających silne emocje. Szczególne wrażenie robi na nich pozornie niekończący się stos obciętych włosów eksponowany w muzeum.

Kolejne zwiedzane miejsca to krematorium i blok 11 (tzw. Blok Śmierci). Tu także można odnaleźć ślady byłych ofiar obozu. Są nimi fotograficzne portrety, rysunki i osobiste przedmioty.

Trasa zwiedzania wytyczona w oddalonym o trzy kilometry Birkenau wygląda inaczej niż w „macierzystym” obozie Auschwitz. Nie ma tu wąskich uliczek, wzdłuż których stoją szeregi ceglanych baraków. Przestrzeń obozu wydaje się o wiele większa, a nieliczne drewniane baraki dodatkowo potęgują wrażenie jego wielkości. Niemniej i tu zachowały się ślady po więzionych osobach - malowidła i napisy wyryte na drewnianych ścianach baraków, czy też mienie składowane magazynach rzeczy osobistych (niem. Effektenlager), które osoby przybywające do obozu musiały oddać w depozyt[7]. W obozowym żargonie magazyny nazywano „Kanadą”.

Jeśli chodzi o cykl obrazów Gerharda Richtera, obóz w Birkenau ma dla uczestników i uczestniczek podróży studyjnej szczególne znaczenie, bowiem właśnie tu znajduje się miejsce, w którym ponad siedemdziesiąt lat temu zostały zrobione potajemnie wspomniane zdjęcia. Zwiedzający mają możliwość zapoznania się z wręcz sielskim terenem między brzozami. Wszechobecne tablice informują o popełnionych zbrodniach oraz zawierają wzmiankę o zdjęciach, które w 2014 roku służyły Gerhardowi Richterowi za podstawę dla jego artystycznego rozrachunku z historii. Dla osób uczestniczących w podróży studyjnej najpóźniej w tym miejscu zamyka się merytoryczny krąg.

Dodatkowym punktem programu zwiedzania jest obejrzenie w Miejscu Pamięci prac pochodzących z tutejszej kolekcji sztuki. Nie są one częścią stałej wystawy, ale wstęp do tej części muzeum można zarezerwować oddzielnie[8]. Eksponowane tu dzieła dzielą się na cztery kategorie: wykonywane na zlecenie legalne prace na tematy związane z obozem, częściowo legalne obrazy wykonywane w celach prywatnych (głównie esesmanów), prace nielegalne i na prywatny użytek oraz dzieła powojenne. Kolekcja Miejsca Pamięci obejmuje kilka tysięcy obiektów. Niektóre z nich są w sensie ideowym i pamiątkowym zbyt cenne, by je wystawiać publicznie. Są wśród nich prace zarówno profesjonalnych twórców sztuki jak i amatorów, a także te wykonane ukradkiem, ukazujące cierpienie ofiar obozu i dające upust ich emocjom. Poza tym zachowały się również wytwory artystyczne wykonane na zlecenie komendantów obozu i esesmanów. Są one przechowywane oraz eksponowane w podobny sposób jak portrety ofiar Josefa Mengele[9], które były malowane na zlecenie ich oprawcy[10]. Ale, czy owe eksponaty są istotnie sztuką? To pytanie stanowi podstawę rozważań podczas dyskusji z przewodnikiem na temat niektórych prac. Co więcej, za tym pytaniem kryje się jeszcze głębsze pytanie, a mianowicie o to, czy miernikiem sztuki jest wartość pieniężna, czy może rodzaj techniki zastosowanej przez artystę lub artystkę? A może, jak sugeruje pracownik muzeum, powinniśmy raczej postrzegać te dzieła jako dokumenty czasu przeszłego, bez względu na ich kategorię?

 

[7] Por. Israel Gutman, Michael Berenbaum, Anatomy of the Auschwitz Death Camp, Washington D.C 1994, s. 251 i nast.

[8] Por. Wystawa sztuki w byłej kuchni obozowej, [w:] „Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau”, http://auschwitz.org/muzeum/zbiory-historyczne/wystawa-sztuki-w-bylej-k… (dostęp: 7.01.2020 r.).

[9] Josef Mengele (1911-1979) - lekarz w tzw. „obozie cygańskim” i w obozie kobiecym. Uczestniczył między innymi w selekcji więźniów i więźniarek obozu, wysyłając tysiące osób na śmierć. Przeprowadzał także pseudomedyczne eksperymenty, często kończące się śmiercią ofiar. Po II wojnie światowej uciekł pod pseudonimem do Ameryki Południowej. Por. Franz Menges, Mengele, Josef, [w:] „NDB”, 17, 1994, s. 69-71.

[10] Więcej na temat eksponatów na stronie „Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau”, http://auschwitz.org/muzeum/zbiory-historyczne/sztuka/ (dostęp: 7.01.2020 r.).

Mediateka
  • Budynek Reichstagu

    Budynek Reichstagu w Berlinie był pierwszym przystankiem wspólnego wyjazdu studyjnego IBB i Porta Polonica, 2019.
  • Cztery fotograficzne oryginały do cyklu obrazów Gerharda Richtera "Birkenau"

    Cztery fotograficzne oryginały do cyklu obrazów Gerharda Richtera "Birkenau" są również eksponowane w gmachu Bundestagu, natomiast w innym korytarzu. Berlin, 2019.
  • Benjamin H.D. Buchloh książka "Gerhard Richter's Birkenau Paintings", 2019

    Równolegle z uroczystym otwarciem wystawy cyklu, historyk sztuki Benjamin H.D. Buchloh wydał książkę "Gerhard Richter's Birkenau Paintings", 2019.
  • Wstęp seminaru z Dr Barskim

    Dr Jacek Barski, dyrektor Porta Polonica, podaje wstęp do artysty Gerharda Richtera i jego dzieła "Birkenau", Berlin 2019.
  • Rozmawia z uczestnikami wyjazdu studyjnego

    Bartholomäus Fujak, pracownik pedagogiczny IBB, rozmawia z uczestnikami wyjazdu studyjnego, Berlin 2019.
  • Z cyklu "Birkenau"

    Jeden z czterech wielkoformatowych obrazów w cyklu "Birkenau", Berlin 2019.
  • Cykl zdjęć eksponowany w gmachu Reichstagu

    Cykl zdjęć eksponowany w gmachu Reichstagu, Berlin 2019.
  • Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego przed historycznymi fotografiami, które posłużyły Gerhardowi Richterowi za wzór do jego cyklu "Birkenau", Berlin 2019.
  • W kopule budynku Reichstagu

    W kopule budynku Reichstagu, Berlin 2019 r.
  • W Centrum Żydowskim w Oświęcimiu

    Centrum Żydowskie w Oświęcimiu z synagogą Chewra Lomdei Misznajot opowiada o osadnictwie żydowskim od XVI wieku i związku ludności żydowskiej z miejscem, które sami nazywali Oszpicinem. Oświęcim 2019.
  • W Centrum Żydowskim w Oświęcimiu

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego w Centrum Żydowskim w Oświęcimiu, 2019 r.
  • W Muzeum Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego w Muzeum Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu, 2019 r.
  • Na wystawie byłego więźnia obozu koncentracyjnego Mariana Kołodzieja

    Na wystawie byłego więźnia obozu koncentracyjnego Mariana Kołodzieja w sklepieniu piwnicznym kościoła Franciszkanów w Oświęcimiu, 2019 r.
  • Widok wystawy Mariana Kołodzieja

    Widok wystawy Mariana Kołodzieja, Oświęcim 2019.
  • Widok wystawy Mariana Kołodzieja

    Widok wystawy Mariana Kołodzieja, Oświęcim 2019 r.
  • Widok wystawy Mariana Kołodzieja

    Widok wystawy Mariana Kołodzieja, Oświęcim 2019 r.
  • Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego na wystawie Mariana Kołodzieja

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego przyglądają się rysunkowym portretom o zniekształconych, gadzich rysach twarzy więźniów obozów koncentracyjnych na wystawie Mariana Kołodzieja, Oświęcim 20...
  • "Antysemityzm jest grzechem przeciw Bogu i ludzkości"

    Graffiti z Janem Pawłem II w Oświęcimiu: "Antysemityzm jest grzechem przeciw Bogu i ludzkości", Oświęcim 2019 r.
  • Widok miasta Oświęcim

    Widok miasta Oświęcim, 2019 r.
  • Brama obozu Auschwitz z napisem "Arbeit macht frei" ("Praca czyni wolnym")

    Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau (PMO). Grupy zwiedzających wchodzą na teren przez bramę obozu Auschwitz, Oświęcim 2019 r.
  • Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Widok na teren obozu głównego Auschwitz, Oświęcim 2019 r.
  • Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Ceglane budynki baraków obozu Auschwitz, Oświęcim 2019 r.
  • Jeden z historycznych wzorów do "Birkenau" Richtera

    Jedno z historycznych zdjęć, które Gerhard Richter wykorzystał jako wzór do swojego cyklu obrazów. Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2019 r.
  • Historyczne wzory do "Birkenau" Richtera

    Historyczne wzory do "Birkenau" Richtera znajdują się na wystawie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2019 r.
  • Kolekcja sztuki Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Kolekcja sztuki Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau: na wystawie znajdują się różne dzieła sztuki, Oświęcim 2019 r.
  • Kolekcja sztuki Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Kolekcja sztuki Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau: wystawa obejmuje różne dzieła sztuki, Oświęcim 2019 r.
  • Auschwitz II (obóz zagłady Birkenau)

    Teren Auschwitz II (obóz zagłady Birkenau), Oświęcim 2019 r.
  • Baraki mieszkalne w Auschwitz II

    Baraki mieszkalne z trzypiętrowe łóżka w Auschwitz II (obóz zagłady Birkenau), Oświęcim 2019 r.
  • Snycerstwo uwięzionych osób

    Snycerstwo lub obrazki uwięzionych osób można znaleźć także w ramach łóżek i drewnianych ścianach baraków mieszkalnych w Auschwitz II, Oświęcim 2019 r.
  • Widok na budynek wejściowy Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Widok na budynek wejściowy Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2019 r.
  • Na wystawie w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau

    Widok wystawy w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2019 r.
  • Wzory fotograficznie do cyklu obrazów Richtera w autentycznym miejscu

    Wzory fotograficznie do cyklu obrazów Richtera są eksponowane w Auschwitz-Birkenau w autentycznym miejscu z odpowiednią informacją dla zwiedzających, Oświęcim 2019 r.
  • Kraków

    Na starym mieście w Krakowie, 2019 r.
  • Kraków

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego na starym mieście w Krakowie, 2019 r.
  • Graffiti z napisem hebrajskim

    Graffiti z napisem hebrajskim w Krakowie, 2019 r.
  • Kraków

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego na starym mieście w Krakowie, 2019 r.
  • Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego

    Uczestnicy i uczestniczki wyjazdu studyjnego "‚Birkenau‘ von Gerhard Richter – Ein Ortstermin“ na starym mieście w Krakowie, 2019 r.