Pomnik w Koblencji – fizyczne oraz wirtualne miejsce pamięci o ofiarach nazizmu w północnej części Nadrenii-Palatynatu

Pomnik Ofiar Narodowego Socjalizmu w centrum Koblencji
 

Uroczyste odsłonięcie „Pomnika Ofiar Narodowego Socjalizmu w Koblencji”, który powstał z inicjatywy stowarzyszenia Mahnmal für die Opfer des Nationalsozialismus in Koblenz e.V., odbyło się 23 sierpnia 2001 roku. Pomnik upamiętnia osoby prześladowane i mordowane z powodów rasowych, religijnych i politycznych, a także osoby, które stawiały opór albo których życie według ideologii nazistowskiej było mniej wartościowe. Znajduje się on w centrum Koblencji, na Reichensperger Platz, naprzeciwko Wyższego Sądu Krajowego w Koblencji [Oberlandesgericht Koblenz], dziesięć minut spacerem od tzw. „Niemieckiego Rogu”[Deutsches Eck – cypel z pomnikiem cesarza Wilhelma I u ujścia Mozeli do Renu – przyp. tłum.] i, z historycznego punktu widzenia, niedaleko dawnej siedziby gestapo, gmachu sądu i więzienia miejskiego. Tworzą go dwie połówki bloku piaskowca otoczone „czterema narożnikami więziennej klatki z zardzewiałych stalowych prętów”[1]. Na jednym kamieniu umieszczono – przeciwko zapomnieniu – wyryty napis „Pamięci prześladowanych, dręczonych i zamordowanych w latach 1933–1945”, na drugim widnieją fragmenty pięciu pierwszych artykułów Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec zawierających podstawowe prawa i wolności obywateli. W ten sposób pomnik autorstwa rzeźbiarza Jürgena Waxweilera wyraża historyczne doświadczenie niesprawiedliwości, stanowczo podkreślając, że fundamentem dzisiejszych demokratycznych Niemiec są rządy prawa chroniące wolność i nietykalność osobistą jednostek, zbudowane w oparciu o wnioski wyciągnięte z okresu dyktatury nazistowskiej. Upamiętnieniu bezprawia oraz uobecnieniu wolnościowego porządku demokratycznego posłużył jeden monolit piaskowca, podzielony na połowy, które sprawiają wrażenie jakby rozsadziły więzienne kraty. Narożniki z zardzewiałej stali wzywają jednak do zachowania stałej czujności, bowiem nie zniknęły całkowicie, zatem można by je ponownie połączyć, tworząc tym samym nową klatkę.

„Latarnia” pamięci ofiar w przestrzeni cyfrowej
 

Na szczęście stowarzyszenie odpowiedzialne za powstanie pomnika nie zakończyło na tym swoją działalność, lecz w kolejnych latach organizowało wystawy mające na celu przywrócenie pamięci o ofiarach nazizmu w Nadrenii-Palatynacie oraz umiejscowienie jej w kontekście ponadregionalnym. Wśród nich znalazła się wystawa objazdowa „Frauen im Konzentrationslager 1933 – 1945. Moringen – Lichtenburg – Ravensbrück” („Kobiety w obozie koncentracyjnym 1933–1945. Moringen – Lichtenburg – Ravensbrück”) prezentująca biografie m. in. Niemek, Polek i Czeszek, której koncepcję opracowało stowarzyszenie Studienkreis Deutscher Widerstand 1933–1945 e.V. Pod egidą wiceprzewodniczącego stowarzyszenia, Joachima Henniga, wystawę uzupełniono o część regionalną z biografiami kobiet z Nadrenii-Palatynatu, która później stała się podwaliną stałej wystawy w Koblencji. Z biegiem kolejnych lat stowarzyszenie organizowało nowe wystawy, realizowało projekty filmowe, prezentowało odczyty i przygotowało liczne publikacje, a także brało udział w umieszczaniu tzw. „kamieni pamięci” (niem. Stolpersteine) w Koblencji. Jednocześnie na swojej stronie internetowej stworzyło „wirtualne miejsce pamięci dla [mieszkańców] Koblencji, północnej Nadrenii-Palatynatu i Niemiec” – wyjątkowy portal wiedzy o ofiarach nazizmu w północnej części Nadrenii-Palatynatu oferujący ich biografie, informacje na tematy dotyczące historii narodowego socjalizmu, opisy miejsc prześladowań i kaźni, kroniki wydarzeń oraz podstrony poświęcone innym kwestiom: „Nasza strona internetowa jest – po pomniku i stałej wystawie – trzecim wielkim zadaniem naszego stowarzyszenia. W międzyczasie stała się naszą »latarnią« pamięci. Pod koniec ubiegłego roku odnotowaliśmy na niej milionowego użytkownika. Aktualnie rejestrujemy znacznie ponad 20 000 użytkowników miesięcznie, ponad 700 dziennie” (stan na koniec 2017 roku).