Słowa są muzyką – Język jest głosem: Polityczny teatr chórowy Marty Górnickiej

Górnicka w swoich inscenizacjach podejmuje istotne, konfliktowe i niezmiernie aktualne tematy społeczno-polityczne, wykorzystując środki wyrazu teatru chórowego (precyzyjnie dobrane pod względem różnorodności choreograficznej), którego historycznym punktem odniesienia jest tradycja antycznego teatru greckiego: rytuały i ceremonie wspólnoty, grupowy taniec i śpiew. Jednocześnie, stawiając na różnorodność zespołu i dając głos przede wszystkim kobietom, których ciała i głosy do dziś są marginalizowane, reżyserka ostentacyjnie przekracza te granice. Górnickiej i jej pracy chór służy jako najmocniejszy element teatru a także jako centralny środek artystycznego wyrazu, który pozwala na krytyczną refleksję nad naturą ludzką w kontekstach społecznym, kulturalnym, ekonomicznym czy też religijnym – a jednak potężna postać i środek dramaturgiczny, jakimi jest chór, przez długi czas wydawał się zapomniany w teatrze postantycznym.

Podczas, gdy w teatrze niemieckojęzycznym inscenizacje w reżyserii Einara Schleefa były w latach 80. XX w. swoistym świętem odrodzenia chóru w teatrze ostatnich lat, w sąsiedniej Polsce trzeba było na to jeszcze długo czekać. Decydujące impulsy do stworzenia nowego teatru chórowego w Polsce, niezdominowanego przez mężczyzn, lecz w którym przeważają lub pojawiają się wyłącznie kobiece głosy, dała dopiero Górnicka, tworząc w 2010 roku swój „Chór Kobiet“. Szczególnie w kontekście trwającego od kilku lat „rollbacku“ roli kobiety w Polsce było to postępowe i sensacyjne dokonanie. Ale nawet, jeśli jej spektakle z udziałem chóru kobiet już w krótkim czasie stały się najważniejszym i licznie nagradzanym wydarzeniem teatralnym w Polsce, to jej niekonformistyczna i postępowa postawa polityczna a także krytyczny wizerunek Polski, jaki przedstawia w swoich widowiskach, spotkały się z nieprzychylnością decydentów polityki kulturalnej w jej ojczyźnie i wynikającymi z tego trudnościami z podmiotami promocji kultury, o czym niekiedy wspomina.[2] W przeciwieństwie do tego jej chóralny teatr mówiony był i nadal jest przyjmowany z wielkim uznaniem na gościnnych występach na scenach całego świata i cieszy się dużą popularnością – zwłaszcza we Francji i w Niemczech[3], gdzie obecnie pracuje w berlińskim Maxim Gorki Theater i w Münchner Kammerspiele w Monachium i intensywnie zajmuje się działalnością założonego przez siebie POLITICAL VOICE INSTITUTE.

Cóż jeszcze ta utalentowana reżyserka może wydobyć z chóru – zarówno pod względem performatywnym, jak i merytorycznym? Podczas każdej inscenizacji dyrygentka i jej zespół porywają publiczność zmiennością ożywczych emocji, tonacji i przesłania oraz kierują naszą uwagę na całą kruchość naszego społecznego współistnienia, żywe konflikty naszej wspólnoty i na obecność niesprawiedliwości, ale pokazują także przejrzystość i piękno wymowy i języka naszej Ustawy Zasadniczej. To zaś przeraża i zachwyca w równej mierze. Również tego 3 października 2018 roku, niektóre sceny prezentowanego przed Bramą Brandenburską widowiska, honorowane są brawami: na przykład w przypadku deklamowanego ustępu artykułu 16a „Politisch Verfolgte genießen Asylrecht.“ (Osoby prześladowane ze względów politycznych korzystają z prawa azylu.) czy artykułu 20 „Gegen jeden, der es unternimmt, diese Ordnung zu beseitigen, haben alle Deutschen das Recht zum Widerstand, wenn andere Abhilfe nicht möglich ist.“ (Wobec każdego, kto usiłuje obalić ten porządek, wszystkim Niemcom przysługuje prawo do oporu, jeżeli inny sposób przeciwdziałania nie jest możliwy.) … aż do momentu, gdy na koniec chór w „Patriotic Disco“ rozchodzi się tańcząc i wszyscy uczestnicy krążą po scenie – osobno i bez celu.

To, co po obejrzeniu tego imponującego spektaklu pozostaje, to przekonanie, że nasza konstytucja, jako zbiór naszych wartości, jest wspaniała. I że za ochronę tych podstawowych wartości naszej demokracji i naszego współistnienia odpowiadamy my wszyscy. Każdy i każda z nas.

Katarzyna Salski, lipiec 2020 r.

Więcej informacji na stronach: 

https://www.gorki.de/de/ensemble/marta-gornicka

http://www.martagornicka.com/Gornicka/HOME.html

Literatura:

Thomas Irmer, Die Gesellschaft auf der Bühne. Zum Chortheater der polnischen Regisseurin Marta Górnicka, [w:] Theater der Zeit, zeszyt 03/2017. Dostęp w Internecie: https://www.theaterderzeit.de/2017/03/34822/komplett/ (dostęp: 30.07.2020 r.)

Anna Opel, Das sprechende Wir, [w:] Deutschen Bühne, zeszyt 03/2020. Dostęp w Internecie: https://www.die-deutsche-buehne.de/das-sprechende-wir (dostęp: 30.07.2020 r.)