Wierusz-Kowalski, Alfred
Kowalski, Alfred Wierusz (Alfred Wierusz-Kowalski, Alfred Kowalski-Wierusz, Alfred von Wierusz-Kowalski, Alfred Wierusz von Kowalski), polski malarz, członek „szkoły monachijskiej“. W roku 1871 student Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie (Kunstakademie Dresden). W latach 1873-1874 student monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych (Akademie der Bildenden Künste München). Po studiach mieszkał i tworzył w Monachium. Od 1890 roku profesor honorowy monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych. *11.10.1849 Suwałki, †15.02.1915 Monachium. Wujek malarza Karola Wierusza-Kowalskiego (1869-1953, członek „szkoły monachijskiej“), ojciec malarza Czesława Wierusza-Kowalskiego (1882-1984, członek „szkoły monachijskiej“). Syn adwokata i notariusza; dzieciństwo i młodość w Suwałkach, od 1865 roku w Kaliszu. W latach 1868-1871 kształcił się w warszawskiej Klasie Rysunkowej pod kierunkiem Rafała Hadziewicza (1803-1883) i Aleksandra Kamińskiego (1823-1886) oraz w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona (1831-1901). W latach 1871-1873 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie; kopiował starych mistrzów, których prace poznał w Galerii Sempera (Sempergalerie). W 1873 roku wraz z zaprzyjaźnionym malarzem Václavem Brožíkiem (1851-1901) wyjechał do Pragi, gdzie pracował nad nieukończonym obrazem historycznym „Stefan Czarniecki wieziony do Sokołówki“ oraz malował sceny rodzajowe na zlecenie praskiego marszanda. Dnia 18.10.1873 roku wstąpił do Klasy Malarstwa na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium, gdzie uzyskawszy stypendium warszawskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, studiował u malarza historycznego Sándora (Alexandra von) Wagnera (1838-1919). W 1878 roku poślubił córkę pisarza Wacława Szymanowskiego (1821-1886), Jadwigę. Małżeństwo mieszkało w Monachium, miało czwórkę dzieci i prowadziło otwarty dom, przyjmując w swoim reprezentatywnym mieszkaniu licznych gości. Pracownia, która była równie reprezentatywna, stała się miejscem spotkań artystów, marszandów, kolekcjonerów i miłośników sztuki, w tym księcia koronnego i regenta Luitpolda Bawarskiego (1821-1912). Wierusz-Kowalski zajmował w polskiej kolonii artystycznej w Monachium wiodącą pozycję; utrzymywał bliskie kontakty z jej przywódcą, Józefem Brandtem (1841-1915, członek „szkoły monachijskiej“). Od początku lat 80. XIX w. sprzedawał swoje obrazy licznym klientom z europejskich stolic i Stanów Zjednoczonych, głównie dzięki wzmożonej współpracy z monachijskimi galeriami. W 1890 roku Akademia Sztuk Pięknych w Monachium przyznała mu tytuł profesora honorowego. Kilkakrotnie był wyróżniany złotymi medali: na Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Monachium w latach 1883 i 1892 (zakup nagrodzonego dzieła do zbiorów Nowej Pinakoteki) oraz w roku 1894 na Międzynarodowej Wystawie Sztuki we Wiedniu. W 1896 roku nabył w Polsce majątek w Mikorzynie koło Konina i odtąd, co roku, spędzał tam letnie miesiące. W 1903 roku udał się w podróż do USA.
Z okresu drezdeńskiego pochodzi portret Wierusza-Kowalskiego przedstawiający mieszkającego w Dreźnie pisarza Józefa Ignacego Kraszewskiego (Muzeum Narodowe w Warszawie); prace z pobytu w Dreźnie i Pradze zdradzają jego wczesne zainteresowanie malarstwem rodzajowym („Stacja pocztowa“, 1871-1872, ołówek, Muzeum Okręgowe w Suwałkach). W Monachium artysta znalazł się pod wpływem twórczości parę lat starszego od siebie Józefa Brandta, w szczególności zauroczyły go jego obrazy o tematyce rodzajowej i batalistycznej. Tworzył tam osadzone w polskim krajobrazie sceny z końmi nad rzeką i w parku w realistycznym stylu „szkoły monachijskiej“, między innymi scenę o motywie wojskowym pod tytułem „Na zwiadach“ (1877, gwasz, Suwałki), a także „Powrót z jarmarku“ (1880, olej, Suwałki) z zaprzęgiem konnym w centrum kompozycji. Przez pewien czas inspirowały go także sceny myśliwskie z postaciami w XVIII-wiecznych kostiumach Maksymiliana Gierymskiego (1846–1874, członek „szkoły monachijskiej“), polskiego malarza, który również pracował w Monachium. Bardzo szybko powrócił jednak do tematyki konnej, malując wojenne wydarzenia na Kaukazie oraz sceny z powstania styczniowego 1863-1864, przy czym pomocą służyły mu rekwizyty z bogatego zbioru militariów znajdującego się w pracowni Brandta. Od początku lat 80. koncentrował się na tworzeniu prac przedstawiających powozy i sanie podczas polowań na wilki w zimowej scenerii („Wyprawa na niedźwiedzia“, 1885-1890, olej, kolekcja prywatna), które przyniosły mu największą popularność. Poza tym malował sceny przedstawiające obyczaje i polskie pejzaże i rozgrywające się na wsiach i w miasteczkach, choć ich tematem nie jest praca ‚prostych ludzi‘, lecz „rozrywki i zajęcia drobnej szlachty. Wyjazdy na polowania, powroty z jarmarków, sanny [...] wśród zmiennej aury i pory dnia oraz roku“ (Eliza Ptaszyńska). Współpraca z monachijskimi galeriami sztuki, takimi jak Wimmer, Heinemann, Fleischmann i Hugo Helbing, zapewniała mu udział w międzynarodowych wystawach oraz rzeszę potencjalnych kupców. W pierwszym dziesięcioleciu XX w., w czasie, kiedy jego próby zmiany stylu malarskiego spełzły na niczym, sława Wierusza-Kowalskiego wyblakła. Jego prace znajdują się w Muzeach Narodowych we Wrocławiu, w Kielcach, Krakowie, Poznaniu i Warszawie, w Muzeum Sztuki w Łodzi, w muzeach w Białymstoku, Bytomiu, Opolu i Radomie, w Muzeum Okręgowym w Suwałkach (gdzie zgromadzono obfity zbiór prac artysty), w Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie, w Museum Georg Schäfer (Muzeum Georga Schäfera) w Schweinfurcie, w Neue Pinakothek (Nowa Pinakoteka) w Monachium oraz w Lietuvos dailės muziejus (Litewskie Muzeum Sztuki) w Wilnie.
Wystawy indywidualne: 1892, 1908, 1935 Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych.
Wystawy zbiorowe: Warszawa: od 1869 roku Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych; 1893-1902 Salon Krywult / 1873-1908 Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / Berlin: 1891, 1896 Internationale Kunst-Ausstellung; 1893 Wielka Berlińska Wystawa Sztuki / 1891 Wiedeń, Künstlerhaus / 1899, 1909 Monachium, Glaspalast oraz wiele innych wystaw w Niemczech, Polsce i na świecie.
Literatura: Adolf Rosenberg, Die Münchener Malerschule in ihrer Entwicklung seit 1871, Leipzig 1887, s. 47; Friedrich Pecht, Geschichte der Münchener Kunst im neunzehnten Jahrhundert, München 1888, s. 422; Polski Słownik Biograficzny, Tom XIV, 1968-1969, s. 537 (Kowalski, Alfred Jan); Münchner Maler im 19. Jahrhundert, Tom IV, München 1983, s. 376-379; Hans-Peter Bühler, Jäger, Kosaken und polnische Reiter. Josef von Brandt, Alfred von Wierusz-Kowalski, Franz Roubaud und der Münchner Polenkreis, Hildesheim/Zürich/New York 1993; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 11, 47; Halina Stępień, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856-1914 (Studia z historii sztuki, L), Warszawa 2003; Jednodniówka – Eintagszeitung, reedycja pod red. Zbigniewa Fałtynowicza i Elizy Ptaszyńskiej, Muzeum Okręgowe w Suwałkach, Suwałki 2008, jednocześnie katalog wystawy „Signatur - anders geschrieben. Anwesenheit polnischer Künstler im Lichte von Archivalien“, Polnisches Kulturzentrum (Centrum Kultury Polskiej), München 2008; Eliza Ptaszyńska, Alfred Wierusz-Kowalski 1849-1915, Warszawa 2011; Helmut Heß, Gierige Wölfe und rasende Schlitten. Ein erfolgreiches Bildkonzept von Alfred von Wierusz-Kowalski, [w:] Eliza Ptaszyńska (red.), Ateny nad Izarą. Malarstwo monachijskie. Studia i szkice, Suwałki 2012, s. 285-303; J. Różalska, [w:] De Gruyter Allgemeines Künstlerlexikon, Tom LXXXI, Berlin, Boston 2014, s. 422; Eliza Ptaszyńska, Alfred Wierusz-Kowalski, Olszanica 2017.
Źródła online:
Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 2, 02936 Alfred von Kowalski. Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1873/matrikel-02936 (dostęp: 03.02.2018)
Ewa Micke-Broniarek, Alfred Wierusz-Kowalski (2004), na portalu Culture.pl. Dostęp w Internecie: http://culture.pl/pl/tworca/alfred-wierusz-kowalski (dostęp: 03.02.2018)
Eliza Ptaszyńska, Alfred Wierusz-Kowalski (Wystawa online prezentująca 28 prac artysty), na portalu Porta Polonica. Dostęp w Internecie: http://porta-polonica.de/de/Atlas-der-Erinnerungsorte/alfred-wierusz-kowalski (dostęp: 03.02.2018)
10 dzieł ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie na portalu Muzeum Cyfrowe. Dostęp w Internecie: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/results?q=Kowalski+Wierusz%2C+Alfred&action=SimpleSearchAction&mdirids=1&type=-2 (dostęp: 03.02.2018)
Liczne prace artysty na portalu artyzm.com. Dostęp w Internecie: http://artyzm.com/e_artysta.php?id=586&page=1 (dostęp: 03.02.2018)
Liczne prace artysty w wirtualnej galerii „Pinakoteka Zaścianek“. Dostęp w Internecie: https://www.pinakoteka.zascianek.pl/Wierusz_Kowalski/Index.htm (dostęp: 03.02.2018)
Axel Feuß, luty 2018 r.
