Gottlieb, Maurycy
Gottlieb, Maurycy (Moritz), polski malarz, członek „szkoły monachijskiej“. W roku 1875 student monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych (Akademie der Bildenden Künste München). *21.(28.)02.1856 Drohobycz (obecnie: Ukraina), †17.07.1879 Kraków. Dorastał w zamożnej rodzinie żydowskiej. Brat malarzy: Leopolda Gottlieba (1879-1934, około 1903 roku pobierającego naukę malarstwa w prywatnej szkole Antona Ažbego w Monachium), Marcina Gottlieba (1867-1931) oraz Filipa Gottlieba (*ok. 1870 Drohobycz?, członka „szkoły monachijskiej“, od 17.06.1890 roku studiującego w Klasie Malowania z Natury na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Johanna Caspara Hertericha; prawdopodobnie ucznia malarza historycznego Jana Matejki w Krakowie; od 1888 roku studiującego w Paryżu). Od 1863 roku kształcił się w szkole bazylianów, a od 1867 roku w gimnazjach w Drohobyczu i we Lwowie (obecnie Lviv). W latach 1867-1872 był uczniem Michała Alfreda Godlewskiego (1838-1918), pejzażysty i twórcy scen rodzajowych we Lwowie. W latach 1871-1873 studiował na wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych, od 1873 do 1874 roku przebywał krótko w Krakowie, gdzie pobierał nauki w Szkole Sztuk Pięknych pod kierunkiem Jana Matejki (1838-1893). W 1874 roku kontynuował studia w klasie mistrzowskiej malarza historycznego Carla Wurzingera (1817-1883) na akademii we Wiedniu, w 1875 roku w Krakowie i Drohobyczu. Dnia 25.10.1875 roku rozpoczął studia w Pracowni Technik Malarstwa na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium; studiował u Carla von Piloty'ego (1826-1886) i Sándora (Alexandra von) Wagnera (1838-1919). W 1876 roku przebywał w Drohobyczu i we Wiedniu, gdzie podjął naukę w szkole Heinricha von Angeliego (1840-1925) przy miejscowej akademii, w 1877 roku w Drohobyczu i Budapeszcie, po czym powrócił do Monachium. W 1878 roku, po uzyskaniu stypendium od prezesa wiedeńskiej gminy żydowskiej Ignacego Kurandy (1811-1884), odbył podróż studyjną do Wenecji i Rzymu. W roku 1879 wstąpił do klasy mistrzowskiej Jana Matejki na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W tym samym roku zmarł w wieku 23 lat w wyniku komplikacji po operacji krtani. – W 1874 roku, w pracowni Matejki, powstał jego „Autoportret w stroju polskiego szlachcica“ (zaginiony). W tym czasie, Gottlieb pod wpływem Matejki tworzył obrazy historyczne nawiązujące do polskiej historii („Zygmunt August i Giżanka“, ok. 1874). Incydenty na tle antysemickim sprawiły, że opuścił Kraków, udając się w kierunku Wiednia. W Monachium, pod wpływem zbiorów w Starej Pinakotece (Alte Pinakothek) skoncentrował się na twórczości Rembrandta. W tym okresie zwiększył swoje zainteresowanie żydowską historią, tradycją i literaturą, czego wyrazem są obrazy „Ślub żydowski“, „Pisarz Tory“ i „Shylock i Jessyka“ czy też namalowany w stylu Rembrandta autoportret „Ahaswer“, w którym ujawnia się jako Żyd Wieczny Tułacz (wszystkie z 1876 roku). W 1877 roku otrzymał od monachijskiego wydawnictwa Bruckmann Verlag zlecenie na ilustracje do poematu Gottholda Ephraima Lessinga „Natan mędrzec“ (Nathan der Weise). W następnym roku powrócił na krótko do Monachium, by je zrealizować, choć już w 1877 namalował „Powitanie Natana przez Rechę“ i „Ocalenie Rechy z płomieni“. W latach 1877-1879 tworzył obrazy o tematyce orientalnej, takie jak „Targ na niewolnice w Kairze“ i „Wygnanie maurów z Granady“, a także obrazy odnoszące się do historii Judyty i Holofernesa oraz Salome i Jana Chrzciciela. W tym samym czasie rozpoczął pracę nad cyklem obrazów poświęconych życiu Chrystusa: „Chrystus przed sądem“, „Chrystus nauczający w Kafarnaum“ oraz „Żydzi w Bożnicy“, którego już nie dokończył. Gottlieb malował także liczne portrety osobistości żydowskich, jak na przykład Ignacego Kurandy (1876), członków rodziny i postaci biblijnych („Sulamit“, 1877). W roku 1879, zaproszony przez Matejkę do stworzenia monumentalnego cyklu obrazów poświęconych historii polskich Żydów, przerwał na dłużej zaplanowany pobyt w Rzymie. Styl malarski Gottlieba oscyluje od barokowego mistycyzmu, przez pompatyczny styl okresu Makarta, po orientalizm i symbolizm. Jego dzieła znajdują się w Muzeach Narodowych we Wrocławiu, w Krakowie, Poznaniu i Warszawie oraz w muzeach w Bydgoszczy, Bytomiu, Katowicach, Kielcach, Łodzi i Warszawie, a także w muzeum sztuki Mishkan Le’Omanut w Ein Harod w Izraelu, w Galerii Narodowej we Lwowie i w Museum of Art w Tel Awiwie.
Wystawy indywidualne:
Kraków: 1879 (wystawa pośmiertna); 1923 Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych; 1932 Muzeum Narodowe / Warszawa: 1879 Salon J. Ungra (wystawa pośmiertna), 1938 Antykwariat Museion; 1991 Muzeum Narodowe (wystawa objazdowa we współpracy z Museum of Art w Tel Awiwie i Jüdisches Museum we Frankfurcie nad Menem) / 1956 Jerozolima, Bezalel Museum.
Ponadto, uczestnik licznych wystaw zbiorowych w Polsce i na świecie.
Literatura:
Nehama Guralnik (red.), In the Flower of Youth. Maurycy Gottlieb 1856-1879, katalog wystawy, Museum of Art, Tel Aviv, 1991; Maurycy Gottlieb 1856-1879. Meisterwerke, katalog wystawy, Jüdisches Museum Frankfurt am Main, 1991; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 12, 17 (Filip, s. 39); Jerzy Malinowski, Maurycy Gottlieb, Warszawa 1997; Ezra Mendelsohn, Painting a People. Maurycy Gottlieb and Jewish Art (The Tauber Institute Series for the Study of European Jewry), Hanover, NH, 2002; Handbuch österreichischer Autorinnen und Autoren jüdischer Herkunft. 18. bis 20. Jahrhundert, Tom I, München 2002, s. 451 („Moritz“); Halina Stępień, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856-1914 (Studia z historii sztuki, L), Warszawa 2003; H. Bartnicka-Górska, [w:] Saur Allgemeines Künstlerlexikon, Tom LIX, München/Leipzig 2008, s. 264 i nast.; Maria Milanowska (red.), Maurycy Gottlieb. W poszukiwaniu tożsamości, katalog wystawy, Muzeum Pałac Herbst, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2014.
Źródła online:
Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 2, 03230 Moritz Gottlieb. Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1875/matrikel-03230 (dostęp: 14.01.2018 r.)
Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 3, 00691 Philipp Gottlieb. Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1884-1920/jahr_1890/matrikel-00691 (dostęp: 14.01.2018 r.)
9 dzieł ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, na portalu Muzeum Cyfrowe. Dostęp w Internecie: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/results?q=Maurycy+Gottlieb&action=SimpleSearchAction&mdirids=1&type=-2 (dostęp: 14.01.2018 r.)
Liczne prace artysty na portalu artyzm.com. Dostęp w Internecie: http://artyzm.com/e_artysta.php?id=511 (dostęp: 14.01.2018 r.)
Liczne prace artysty w wirtualnej galerii „Pinakoteka Zaścianek“. Dostęp w Internecie: https://www.pinakoteka.zascianek.pl/Gottlieb_M/Index.htm (dostęp: 14.01.2018 r.)
Ewa Micke-Broniarek, Maurycy Gottlieb (2005), na portalu Culture.pl (po polsku i angielsku). Dostęp w Internecie: http://culture.pl/en/artist/maurycy-gottlieb (dostęp: 14.01.2018 r.)
Yemima Hovav, The Many Faces of Maurycy Gottlieb na portalu Segula. The Jewish History Magazine. Magazyn dostępny w Internecie: http://segulamag.com (dostęp: 14.01.2018 r.)
Ezra Mendelsohn, Maurycy Gottlieb, na portalu The Yivo Encyclopedia of Jews in Eastern Europe. Dostęp w Internecie: http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Gottlieb_Maurycy (dostęp: 14.01.2018 r.)
Axel Feuß, marzec 2018 r.
