Gierymski, Maksymilian
Gierymski, Maksymilian (Max, Maximilian), polski malarz, członek „szkoły monachijskiej“. W latach 1867-1868 student monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych (Akademie der Bildenden Künste München), po studiach osiadły w Monachium. *9.10.1846 Warszawa, †16.09.1874 Bad Reichenhall. Brat malarza Aleksandra Gierymskiego (1850-1901, członek „szkoły monachijskiej“). Po ukończeniu w roku 1862 Gimnazjum Realnego w Warszawie, podjął studia techniczne na kierunku Mechanika w Instytucie Politechnicznym i Rolniczo-Leśnym w Puławach, a krótko po tym przeniósł się na tamtejszy Uniwersytet Techniczny. Podczas powstania styczniowego 1863 przyłączył do powstańców i wraz z nimi walczył prawie rok w regionie między Lublinem i Kielcami. W 1864 roku rozpoczął studia na Wydziale Matematyczno-Fizycznym Szkoły Głównej Warszawskiej. Od 1865 roku kształcił się w warszawskiej Klasie Rysunkowej pod kierunkiem Rafała Hadziewicza (1803-1883), następnie pobierał prywatne lekcje u Juliusza Kossaka (1824-1899), malarza scen myśliwskich i koni. W 1867 roku, otrzymawszy dwuletnie stypendium państwowe, udał się na studia do Monachium. Dnia 7.07.1867 roku wstąpił do Klasy Sztuki Antycznej na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium Alexandra Strähubera (1814-1882), następnie studiował u malarza historycznego Hermanna Anschütza (1802-1880), jego asystenta Sándora (Alexandra) Wagnera (1838-1919) oraz wraz z Juliuszem Kossakiem w prywatnej szkole malarskiej batalisty i malarza koni Franza Adama (1815-1886). W 1868 roku został członkiem Monachijskiego Towarzystwa Sztuk Pięknych (Münchner Kunstverein). W latach 1870-1872 spędzał w Polsce letnie wakacje. W latach 1870-1873 odwiedzał kilkakrotnie Warszawę. W 1871 roku wraz z bratem Aleksandrem odbył podróż do Wenecji i Werony. W 1872 roku berlińska Akademia Sztuk (Akademie der Künste) wyróżniła go złotym medalem. W tym samym roku zachorował na gruźlicę. W 1873 roku przebywał w sanatoriach w Merano i Bad Reichenhall, jesienią wraz z Aleksandrem udał się do Rzymu. W 1874 roku został honorowym członkiem Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königlich Preußische Akademie der Künste) w Berlinie. W sierpniu tego roku, po wcześniejszych konsultacjach z lekarzami w Monachium, trafił do sanatorium w Bad Reichenhall, gdzie zmarł. – Gierymski już po ukończeniu kształcenia w Polsce i jeszcze przed podjęciem studiów Monachium potrafił w różnych technikach tworzyć wielopostaciowe sceny jeździeckie, sceny nocne z jeźdźcami i końmi oraz obrazy przedstawiające dramatyczne wydarzenia zaczerpnięte z klasyki literatury polskiej („Zajazd na Soplicowo“ na podstawie „Pana Tadeusza“ Adama Mickiewicza, 1868) czy też poruszające sceny historyczne z polsko-ukraińskiego pogranicza („Powrót bez pana“ [obraz przedstawiający sługę przekazującego wieść o śmierci swego pana, który zginął w bitwie], 1868, patrz zdjęcie tytułowe). Jego studia postaci w XVIII-wiecznych strojach są nieskazitelne. Na międzynarodowych wystawach prezentował swoje prace o tematyce historycznej i rodzajowej („Wieczornica ukraińska“, 1869). Od 1867 roku wykonywał ilustracje do Tygodnika Ilustrowanego i do czasopisma Kłosy, a od 1868 roku sporządzał rysunki przedstawiające warszawskie sceny uliczne do niemieckiego czasopisma Münchner Bilderbogen. Od roku 1870 tworzył sceny myśliwskie z udziałem jeźdźców w rokokowych strojach na tle przepełnionego światłem polskiego krajobrazu. Rosnący popyt na tego rodzaju przedstawienia w Berlinie, Hamburgu, Londynie i Wiedniu spotkał się jednak z rosnącą krytyką w Polsce. W latach 1872-1873, prawdopodobnie w odpowiedzi na tę krytykę, Gierymski skupił się bardziej na tworzeniu prac przedstawiających sceny z powstania listopadowego 1830-1831 r. i powstania styczniowego 1863-1864 r., których wielopostaciowe kompozycje nie są wynikiem jego wiedzy nabytej w drodze edukacji, lecz odniesieniem do własnych doświadczeń i wspomnień („Patrol powstańczy“, 1873). Podczas swoich pobytów koło Schleißheim w okolicach Monachium, w Alpach Bawarskich oraz w Polsce sporządzał szkice olejne w plenerze, po czym w pracowni przerabiał w drobiazgowo wykonane, pełne nastroju pejzaże („Przed cmentarzem“, 1870). Ostatni obraz, scenę myśliwską z jeźdźcami z epoki rokoka („Polowanie par force na jelenia “, 1874), namalował w Rzymie. Jego dzieła znajdują się w Muzeum Sztuki w Łodzi, w Muzeach Narodowych w Krakowie, Poznaniu i Warszawie, w Muzeum Śląskim w Katowicach, w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu, w Kunsthalle zu Kiel, w Braith-Mali-Museum w Biberachu a także w Galerii Regionalnej w Libercu (Oblastní galerie Liberec).
Wystawy indywidualne:
1894 Lwów (obecnie Lviv), Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / Warszawa: 1933 Dom Sztuki, 1974 Muzeum Narodowe.
Wystawy zbiorowe:
Od 1865 roku Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych / od 1867 roku Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / 1868, 1869, Monachium, Glaspalast: Międzynarodowa Wystawa Sztuki / Wiedeń: 1869-1874 Künstlerhaus: Wielka Międzynarodowa Wystawa Sztuki, 1873 Wystawa Światowa / 1870-1874 Berlin, Akademie der Künste.
Literatura:
Robert Aßmus, Studien zur Charakteristik bedeutender Künstler der Gegenwart, CIV. Max Gierymski (Nekrolog), [w:] Deutsche Kunst-Zeitung Die Dioskuren. Hauptorgan der deutschen Kunstvereine, Tom XIX, nr 45, s. 357 i nast. oraz nr 47, s. 377 i nast., München 1874; Halina Stępień (oprac.), Maksymilian Gierymski 1846-1874. Malarstwo i rysunek, katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1974; Münchner Maler im 19. Jahrhundert, Tom II, München 1982, s. 27; Hans-Peter Bühler, Jäger, Kosaken und polnische Reiter. Josef von Brandt, Alfred von Wierusz-Kowalski, Franz Roubaud und der Münchner Polenkreis, Hildesheim/Zürich/New York 1993; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 9, 38; Halina Stępień, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856-1914 (Studia z historii sztuki, L), Warszawa 2003; H. Kubaszewska, [w:] Saur Allgemeines Künstlerlexikon, Tom LIII, München/Leipzig 2007, s. 412 i nast.; Birgit Jooss, Zwischen Antikenstudium und Meisterklasse. Der Unterrichtsalltag an der Münchner Kunstakademie im 19. Jahrhundert, [w:] Eliza Ptaszyńska (red.), Ateny nad Izarą. Malarstwo monachijskie. Studia i szkice, Suwałki 2012, s. 23-45; Maksymilian Gierymski. Dzieła, inspiracje, recepcja, katalog wystawy, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2014.
Źródła online:
Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 2, 02324 Max Gierymski. Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1867/matrikel-02324 (dostęp: 4.01.2018 r.)
Ewa Micke-Broniarek, Maksymilian Gierymski (2004), na portalu Culture.pl (po polsku i angielsku). Dostęp w Internecie: http://culture.pl/pl/tworca/maksymilian-gierymski (dostęp: 4.01.2018 r.)
24 dzieła ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie na portalu Muzeum Cyfrowe. Dostęp w Internecie: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/results?q=Maksymilian+Gierymski&action=SimpleSearchAction&mdirids=1&type=-2 (dostęp: 4.01.2018 r.)
Liczne prace artysty w wirtualnej galerii „Pinakoteka Zaścianek“. Dostęp w Internecie: https://www.pinakoteka.zascianek.pl/Gierymski_M/Index.htm (dostęp: 4.01.2018 r.)
Liczne prace artysty na portalu artyzm.com. Dostęp w Internecie: http://artyzm.com/e_artysta.php?id=310 (dostęp: 4.01.2018 r.)
Hyacinth Holland, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie 9 (1879), s. 150-151. Dostęp w Internecie: https://www.deutsche-biographie.de/sfz20904.html#adbcontent (dostęp: 4.01.2018 r.)
Axel Feuß, Maksymilian Gierymski, na portalu Porta Polonica. Dostęp w Internecie: http://www.porta-polonica.de/de/Atlas-der-Erinnerungsorte/maksymilian-gierymski (dostęp: 4.01.2018 r.)
Axel Feuß, marzec 2018 r.
