Brandt, Józef
Brandt, Józef (Josef von Brandt), polski malarz, czołowy członek „szkoły monachijskiej“. Od 1863 roku student Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (Akademie der Bildenden Künste München). W 1867 roku otworzył w Monachium własną pracownię, którą utrzymywał do końca aktywności zawodowej. *11.2.1841 Szczebrzeszyn, †12.6.1915 Radom. Po zakończeniu gimnazjum w Warszawie podjął w 1858 roku studia inżynierskie na École Nationale des Ponts et Chaussées w Paryżu, jednak krótko po tym, dzięki namowom malarza Juliusza Kossaka (1824-1899), zajął się malarstwem. Lekcje pobierał u Kossaka, Léona Cognieta (1794-1880) i Henryka Rodakowskiego (1823-1894). W 1860 roku wraz z Kossakiem udał się w podróż po wschodniej Polsce. W 1863 roku wyjechał do Monachium na studia; naukę malarstwa rozpoczął w pracowni Alexandra Strähubera (1814-1882). Dnia 17.2.1863 roku wstąpił do Klasy Sztuki Antycznej na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium: studiował u Carla Theodora (Karla) von Piloty'ego (1826-1886), przede wszystkim jednak uczęszczał na zajęcia w pracowni Franza Adama (1815-1886) i na kursy akwareli Theodora Horschelta (1829-1871). Miesiące letnie spędzał w Orońsku, gdzie w 1866 roku otworzył własną pracownię, która przyciągała licznych uczniów. Od około 1875 roku w swojej monachijskiej pracowni prowadził nieoficjalną szkołę malarstwa, w której kształcił przede wszystkim młodych malarzy z Polski a która to stanowiła centrum polskiej kolonii artystycznej, tak zwanej „Polenkolonie“, skupionej wokół „szkoły monachijskiej“. W 1877 roku ożenił się z Heleną z Wojciechowskich Pruszakową, właścicielką dóbr orońskich. Odtąd, w tamtejszym majątku wraz z kolegami-artystami organizował w miesiącach letnich akademię malarstwa. Od 1878 roku był profesorem honorowym monachijskiej akademii sztuki. Wyróżnienia: 1869 Złoty Medal, Monachium; 1893 Order Izabeli Katolickiej, Hiszpania; 1898 Bawarski Order Maksymiliana; 1900 członek honorowy Akademii Sztuk Pięknych w Pradze. Jego prace znajdują się w Muzeach Narodowych w Krakowie, Poznaniu i Warszawie oraz w prawie wszystkich większych muzeach na terenie Polski, a także w Braith-Mali-Museum w Biberachu, w Galerii Nowych Mistrzów (Gemäldegalerie Neue Meister) w Dreźnie, w Muzeum Sztuk Pięknych (Museum der bildenden Künste) w Lipsku oraz w Monachium: w Bawarskich Państwowych Kolekcjach Malarstwa (Bayerische Staatsgemäldesammlungen) i w Miejskiej Galerii w Domu Lenbacha (Städtische Galerie im Lenbachhaus). – Brandt tworzył w mistrzowskiej technice olejnej, której nauczył się od batalisty i malarza koni Franza Adama. Wybujała fantazja, dramatyzm kompozycji i bogactwo kolorów to charakterystyczne cechy jego obrazów, na których utrwalał głównie wydarzenia XVII-wiecznych wojen kozackich i najazdów tatarskich a także wojny polsko-tureckiej 1620-1621, najazdów szwedzkich 1674-1675, bitwy pod Wiedniem w 1683 r. i inne. Inspiracją dla jego twórczości były źródła literackie i historyczne, między innymi pisma historyczne Wojciecha Dembołęckiego (ok. 1585-1645/47), pamiętniki Jana Chryzostoma Paska (1636-1701) czy też poezja okresu romantyzmu, np. Józefa Bohdana Zaleskiego (1802-1886). Z dużą precyzją malował stroje historyczne, instrumenty muzyczne, bronie, szory i czapraki na podstawie rekwizytów pochodzących z jego własnej pracowni, oddając jakoby malowniczość i egzotykę poszczególnych epok. Szczególną wagę przywiązywał do naturalistycznych a zarazem dramatycznych przedstawień koni oraz do niezwykle barwnych postaci jeźdźców. Poza tym malował sceny rodzajowe i myśliwskie, wnętrza stajen i jarmarki, tworzył pejzaże z okolic Orońska, portrety a także obrazy, na których przedstawiał konie i stroje regionalne.
Literatura:
Adolf Rosenberg, Die Münchener Malerschule in ihrer Entwicklung seit 1871, Leipzig 1887, s. 46 i nast.; Janusz Derwojed, Józef Brandt, Warszawa 1969; Münchner Maler im 19. Jahrhundert, Tom I, München 1981, s. 129 i nast.; Hans-Peter Bühler, Jäger, Kosaken und polnische Reiter. Josef von Brandt, Alfred von Wierusz-Kowalski, Franz Roubaud und der Münchner Polenkreis, Hildesheim/New York, 1993; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 8, 31; Irena Olchowska-Schmidt, Józef Brandt, Kraków 1996; Halina Ste̜pień, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856-1914, (Studia z historii sztuki / Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk, 50), Warszawa 2003; Ewa Micke-Broniarek, Józef Brandt, Wrocław 2005; Anna Bernat, Józef Brndt (1841-1915), Warszawa 2007; Jednodniówka – Eintagszeitung, reedycja pod red. Zbigniewa Fałtynowicza i Elizy Ptaszyńskiej, Muzeum Okręgowe w Suwałkach, Suwałki 2008, jednocześnie katalog wystawy „Signatur - anders geschrieben. Anwesenheit polnischer Künstler im Lichte von Archivalien“, Polnisches Kulturzentrum (Centrum Kultury Polskiej), München 2008; Monika Bartoszek (red.), Józef Brandt (1841-1915). Między Monachium a Orońskiem, Orońsko 2015 (po polsku i angielsku); Egzotyczna Europa. Kraj urodzenia na płótnach polskich monachijczyków, katalog wystawy, Suwałki 2015.
Źródła online:
Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 2, 01934 Josef Brandt. Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1863/matrikel-01934
Liczne prace artysty w wirtualnej galerii „Pinakoteka Zaścianek“. Dostęp w Internecie: https://www.pinakoteka.zascianek.pl/Brandt/Index.htm
Ewa Micke-Broniarek, Józef Brandt (2017), na portalu Culture.pl (po polsku i angielsku). Dostęp w Internecie: http://culture.pl/en/artist/jozef-brandt
Axel Feuß, Polnische Künstler in München 1828-1914, na portalu Porta Polonica. Dostęp w Internecie: http://www.porta-polonica.de/de/Atlas-der-Erinnerungsorte/polnische-kuenstler-muenchen-1828-1914#body-place
Wystawa w Orońsku, 2015. Dostęp w Internecie: http://www.rzezba-oronsko.pl/?aktualnosci,841,jozef_brandt_(1841%E2%80%931915)
Axel Feuß, marzec 2017 r.
