Teatr Polski w Kilonii

Gimpel to postać ekstremalna. To nie tylko głupek, jak pisze Isaac Bashevis Singer w opowiadaniu o tak samo brzmiącym tytule. Od czasów szkolnych nosi on jeszcze inne przezwiska: ciołek, osioł, kiep, gamoń, głąbi dureń. Zawsze można było mu opowiadać zmyślone historyjki, a on we wszystkie bez wyjątku wierzył. Gdy uciekał przed szczekającym psem, który w ogóle nie istniał, cały rynek trząsł się ze śmiechu. Rabin wmówił mu, że nie on jest głupcem, lecz że głupcami są wszyscy inni, tak więc poślubił kobietę, która swego nieślubnego syna podała za swojego brata. Jednak Gimpel wcale nie jest taki głupi. Ma tylko zbyt dobre serce i nie chce tym, którzy go oszukują sprawiać jakiegokolwiek kłopotu. Dziecko, które przyszło na świat siedemnaście tygodni po ślubie, więc nie może być jego, ubóstwia ponad wszystko, z całej duszy kocha swą żonę i każdego jej kolejnego tajemnego kochanka czyni swym urojeniem. Kiedy w końcu decyduje się na rozwód, jego żona w zarządzonych przez Rabina dziewięciu miesiącach wyczekiwania zdradza go z czeladnikiem z piekarni, w której pracuje. Mimo wszystko pozostaje u jej boku przez kolejnych dwadzieścia lat, a piekarnia, która w między czasie stała się jego własnością, czyni z niego bogatego człowieka. Jego wciąż jeszcze młoda żona przedwcześnie leżąca na łożu śmierci, chcąc zaznać wiecznego spokoju w zaświatach, wyznaje mu, że żadne z sześciorga urodzonych przez nią dzieci nie jest jego. W tym momencie cały maleńki świat Gimpla zawala się. Daruje dzieciom swój majątek i wyrusza w świat, staje się gawędziarzem, żyje z jałmużny, by w końcu dojść do przekonania, że prawda czy kłamstwo zależą tylko od punktu widzenia. Jego własne życie było najwyraźniej tylko miłością. Jest przekonany, że ukochaną żonę spotka na tamtym świecie, a tam, jak pisze Singer, „nawet Gimpla nie będzie można oszukać.“[1]

Akcja opowiadania Singera „Gimpel Głupek“ rozgrywa się w Frampolu, czterdzieści kilometrów na południe od Lublina. Podobnie jak we wszystkich powieściach i opowiadaniach tego polskiego autora żydowskiego pochodzenia, urodzonego w 1902 roku w Leoncinie na Mazowszu, który w 1935 roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i tam w 1991 roku zmarł, również tło tego opowiadania stanowi na zawsze utracone życie sztetla, czyli życie w małych żydowskich miejscowościach we Wschodniej Europie przed ich zagładą dokonaną przez narodowych socjalistów. Jednak przewodnimi tematami dzieł Singera jest wszystko to, co ludzkie i arcyludzkie, czyli konflikt między umysłem i ciałem, między cnotą i występkiem, a przede wszystkim między obiema płciami. W 1978 roku pisarz otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie literatury. Pierwsze wydanie „Gimpla Głupka“ ukazało się pod tytułem „Gimpel the Fool“ w 1957 roku w Nowym Jorku, z kolei pierwsze tłumaczenie na niemiecki w wydawnictwie Rohwolt w 1968 roku, w zbiorze opowiadań pod tym samym tytułem, którego siódme i prawdopodobnie ostatnie wydanie ukazało się w roku 2000. Podstawę tłumaczenia opowiadania -pierwotnie napisanego w języku jidysz -na język niemiecki, zgodnie z życzeniem samego autora, stanowiło jego amerykańskie wydanie. Singer, na nie więcej niż 19 stronach kieszonkowego wydania książki, w sposób mistrzowski opisuje wzloty i upadki całego życia Gimpla. Czytelnik zaś może w tej tragikomedii rozpoznać własne zachowania, głównie okłamywanie samego siebie, albo zlekceważyć ją jako opis obyczajów dawno minionej epoki. Ciekawi zatem, czy tak krótki tekst jest w stanie wypełnić cały teatralny wieczór?