Strony Pełny tekst

Tadeusz Nowakowski

Tadeusz Nowakowski (1917-1996) polski pisarz emigracyjny, do końca „zimnej wojny” przebywający i działający w Niemczech, od 1952 pracujący jako dziennikarz Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa (RWE). Powieściopisarz, nowelista, publicysta i reporter. Były więzień niemieckich hitlerowskich obozów koncentracyjnych, często poruszał w swej literackiej twórczości problematykę polsko-niemieckich obrachunków historycznych. W RFN stał się znany przede wszystkim jako autor powieści Obóz Wszystkich Świętych (w przekładzie niemieckim Polonez Allerheiligen) z r. 1957, utworu którego akcję osadzono na terenie Emslandu w pierwszych latach powojennych. Należał do zachodnioniemieckiej formacji literackiej „Gruppe 47”, był przewodniczącym PEN Club Center for Writers in Exile na Austrię, RFN i Szwajcarię, członkiem Bawarskiej Akademii Literatury.

Tadeusz Nowakowski, ok. 1950 r.

www.wolnaeuropa.pl

Od roku 1952 Nowakowski współpracował z Rozgłośnią Polską Radia Wolna Europa, która rozpoczęła działalność 3 maja tego roku, pierwotnie pod nazwą „Głos Wolnej Polski”. W związku z pracą dla RWE przeniósł się do Monachium. Pisał scenariusze słuchowisk, redagował audycje, przeprowadzał wywiady z pisarzami (m. in. z Witoldem Gombrowiczem), komentował wydarzenia polityczne i kulturalne. W miarę możliwości nie rezygnował z twórczości literackiej, wydał jeszcze kilka powieści, opublikował sporo opowiadań, zarówno w emigracyjnych czasopismach, jak i w wyborach książkowych. Publiczność niemiecką zainteresowała zwłaszcza mikropowieść Syn zadżumionych (Paryż 1959), pierwszy polski utwór literacki, który dostrzegł i ukazał proces odrodzenia moralnego Niemców i autentyczną wolę ówczesnej zachodnioniemieckiej młodzieży rozliczenia win ojców. Przełożony na niemiecki (Der Sohn) utwór doczekał się także adaptacji radiowej w Hamburgu w r. 1963. Dla RWE Nowakowski relacjonował procesy zbrodniarzy wojennych, m. in. słynny dwudziestomiesięczny proces członków załogi Auschwitz-Birkenau we Frankfurcie w latach 1963-1965.
Za swą działalność literacką Tadeusz Nowakowski otrzymał wiele nagród, m. in. literacką nagrodę Künstlergilde Esslingen (1959), Literary Atlantic Award Princeton University (1963), Tukan-Kreiss (1966), Międzynarodową Nagrodę Literacką im. Karla Wolfskehla, przyznawaną przez Bawarską Akademię Sztuk Pięknych (1992).

Jako reporter RWE towarzyszył papieżowi Janowi Pawłowi II w 30 podróżach-pielgrzymkach, które relacjonował także dla niemieckiej prasy („FAZ”).

Po upadku komunizmu zdecydował się po raz pierwszy odwiedzić ojczyznę w roku 1990. W 1995 r. przeniósł się na stałe do rodzinnej Bydgoszczy, gdzie zmarł 11 marca 1996. W 1994 roku otrzymał tytuł honorowego obywatela Bydgoszczy, wcześniej, w 1991 r. taką godność nadał mu Olsztyn. Jest pochowany w Bydgoszczy, w grobie matki, na cmentarzu przy ul. Zaświat.

Wacław Lewandowski, lipiec 2016 r.

Literatura:

Współcześni pisarze polscy i badacze literatury. Słownik bibliograficzny, red. J. Czachowska, A. Szałagan, t. VI, Warszawa 1999; t. X [uzupełnienia], Warszawa 2007.

W. Lewandowski, [wstęp do:] T. Nowakowski, Obóz Wszystkich Świętych, Warszawa 2003, s. 5-15.

W. Lewandowski, Tadeusz Nowakowski. Portret literacki w 10. rocznicę śmierci, „Kwartalnik Artystyczny” 2006, nr 1 (49).
Wacław Lewandowski (ur. 1962), historyk literatury, edytor, profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.