Stanisław Mikołajczyk

Stanisław Mikołajczyk, premier polskiego rządu na uchodźctwie (od lipca 1943 r. do listopada 1944 r.) niewiele mówił o swym dzieciństwie w Zagłębiu Ruhry. W wydanych w 1948 r. w Waszyngtonie wspomnieniach można znaleźć tylko krótką wzmiankę: „Mój ojciec urodził się w małym gospodarstwie w zachodniej Polsce. Miał piętnaścioro rodzeństwa. Dość szybko opuścił swą wioskę i w poszukiwaniu pracy wyruszył do kopalń w zachodnich Niemczech.” Łatwo zrozumieć tę oszczędność w słowach. Mikołajczyk z pewnością chciał chronić przyjaciół i krewnych żyjących w Polsce, kraju, który właśnie stał się „republiką ludową” silnie uzależnioną od sowieckiej Rosji.

Jako miejsce urodzenia Mikołajczyka biografie i portale internetowe podają „Holsterhausen w Westfalii”. Nazwa jest właściwa, lecz powoduje pewne zamieszanie, ponieważ miejscowości o tej nazwie znajdują się zarówno w Essen i Dorsten jak i w niegdysiejszym obwodzie Eickel. Zwykle przyjmowano, że chodzi o Dorsten-Holsterhausen, co wynikało prawdopodobnie z niezbyt gruntownego zbadania ksiąg metrykalnych i parafialnych. Historycy nie brali więc pod uwagę wsi, która w 1809 r. liczyła zaledwie stu czterdziestu siedmiu mieszkańców, a w 1902 r. z siedmioma tysiącami dwustu osiemdziesięciu dziewięciu mieszkańcami stała się nawet gminą w obwodzie Eickel. Skutek tego był fatalny, ponieważ ani w rodzinnej wsi ani w Zagłębiu Ruhry nie słyszano o najbardziej znanym Polaku XX w. z tego regionu. A historia Polaków w Niemczech nie wspominała ani słowem o tej doniosłej postaci.

Z dokumentów Urzędu Stanu Cywilnego w Eickel, przechowywanych obecnie w Archiwum Miejskim w Herne, oraz w księgach parafialnych kościoła mariackiego w Eickel z roku 1901 wyłania się następujący obraz rodziny Mikołajczyków zamieszkałych w Eickel/Holsterhausen:

W 1895 r. Stanisław Kostka Mikołajczyk, syn rolnika ze wsi Benice w powiecie krotoszyńskim w prowincji poznańskiej (w zaborze pruskim) i jego żona Zofia, z domu Parysek, opuścili rodzinną wieś i dotarli do Eickel/Holsterhausen w poszukiwaniu pracy. Stanisław Kostka zatrudnił się w kopalni Shamrock I/II. W Zagłębiu Herne około 1900 r. mieszkało niemal osiem i pół tysiąca górników, większość z nich w domach należących do kopalni. Mieszkania, zwykle o powierzchni 81,5 m2, składały się z pięciu pokoi mieszczących się na dwóch piętrach. Miesięczny czynsz wynosił średnio 15 do 20 marek, co stanowiło wówczas połowę kosztów wynajmu mieszkania na wolnym rynku. Stanisław Kostka jako rębacz w kopalni Shamrock I/II, od początku XX w. zwanej Shamrock III/IV, zarabiał 130 marek miesięcznie.

Syn Stanisława Kostki i Zofii przyszedł na świat w czwartek, 18 lipca 1901 r. w domu rodzinnym przy ulicy Industriestrasse 9a (obecnie ulica Beckumer Strasse 9a) w Holsterhausen. Następnego dnia ojciec zgłosił narodziny syna w Urzędzie Stanu Cywilnego w Eickel. Stork, urzędnik Stanu Cywilnego, wpisał pod datą 19.07.1901 r. w akcie urodzenia (Blatt A 769), że jest to chłopiec urodzony w związku małżeńskim, wyznania rzymsko-katolickiego. Chłopcu nadano imię „Stanislaus”. W tamtym czasie urzędnicy byli zobowiązani do zastępowania w imionach polskich końcówek „ław” niemiecką końcówką „laus”. Zarządzenie wynikało z polityki wobec mniejszości narodowych, prowadzonej od 1890 r. przez cesarza Wilhelma II, który w przeciwieństwie do swoich poprzedników nie mógł znieść różnic kulturowych na obszarze II Rzeszy. Cesarz planował germanizację obywateli wszystkich mniejszości, co wywołało konflikty na tle narodowościowym.