Strony Pełny tekst

Polscy studenci w Breslau – Związek Akademików Górnoślązaków „Silesia Superior” (1924–1939)

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. na Uniwersytecie Wrocławskim (wówczas Schlesische Friedrich-Wilhelms-Universität Breslau) wciąż pozostała niewielka grupa polskich studentów, którzy kontynuowali pobieranie nauki w niemieckim mieście. Szacuje się, że grupa ta niedługo po wojnie liczyła około 30 osób. Przede wszystkim kończyli naukę na studiach medycznych, rolniczych oraz teologicznych. W kolejnych latach polscy studenci musieli stawić czoła niesprzyjającemu warunkom politycznym jak i społecznym, a pomiędzy władzami a mniejszością polską istniały spore napięcia. Pomimo tego, polska obecność akademicka była zauważalna, a studenci wnosili wkład w życie kulturalne i intelektualne miasta. Ogólnie przyjmuje się, że na Uniwersytecie Wrocławskim w okresie międzywojennym studiowało minimum 93 Polaków – tylu udało ustalić się z imienia i nazwiska. Widać tym samym, że była to bardzo niewielka grupa.

„Silesia Superior” Polnische Studentenvereinigung – Breslau / Tajna Policja Państwowa w Opolu

Archiwum Państwowe w Opolu, Sygnatura: 45/56/0/7.23/12816

W wyniku konfliktu ze Związkiem Polaków w Niemczech na początku lat 30. nastąpił rozłam w „Silesii Superior”, której kierownictwo krytykowało pełne podporządkowanie związku ówczesnej sanacyjnej władzy. W 1931 r. w Raciborzu powołano Akademickie Koło Wakacyjne „Silesii Superior”, które ostatecznie w 1932 r. zerwało całkowicie powiązania ze swoją organizacją-matką, po czym zostało przemianowane najpierw na Akademickie Koło Wakacyjne im. J. Rostka, a następnie na Związek Akademików Polskich „Piast”. Jeszcze wcześniej, bo w 1929 r., w Berlinie powstało polskie Koło Akademickie „Polonia”. Polskie środowisko akademickie w Niemczech z roku na rok stawało się coraz bardziej rozdrobnione. W późniejszych latach pojawiły się pomysły ponownego scalenia, do którego formalnie doszło w 1934 r. w wyniku powołania Związku Akademików Polaków w Niemczech, choć faktyczna fuzja była rozciągniętym w czasie procesem. Punktem zwrotnym ku faktycznemu zjednoczeniu był Zjazd Akademików Polaków w Niemczech, który odbył się na początku 1935 r. w Berlinie, na którym „Silesia Superior”, „Piast” i „Polonia” podjęły decyzję o samorozwiązaniu. Spotkało się to z oporem części środowiska związanego z „Silesią Superior”. Z uwagi na różne, odmienne wizje co do przyszłości „Silesii” zdecydowano się jednak na utrzymanie lokalnego Związku, z tą różnicą, że gromadziła ona już głównie „starszych panów”. Aktywni studenci mieli swobodę w wyborze organizacji, do której chcieli należeć. „Silesia Superior” ostatecznie zakończyła swoją działalność w czerwcu 1939 r.

W czasie II wojny światowej wielu członków „Silesii” zmuszonych było do życia w ukryciu lub do przybierania nowego nazwiska, jednak nawet w okresie wojny i okupacji, aktywnie włączyli się w konspiracyjną działalność, dając tym samym świadectwo ideom, o które zabiegali w czasie studiów. Po zakończeniu II wojny światowej tradycje działającej przez blisko 15 lat „Silesii” nie zostały zapomniane i były kultywowane w Poznaniu w ramach Koła Akademików Opolan. Wybór Poznania nie wydaje się przypadkowy, ponieważ po wojnie, na tamtejszym uniwersytecie kształciło się sporo Ślązaków. Wielu z nich nie mogło pobierać nauki na uczelniach wrocławskich nad czym bardzo wówczas ubolewano. Mariusz Patelski opisując powojenne problemy dotyczące dostępu do szkół wyższych pisał: „W 1947 r. na Uniwersytet Wrocławski nie zostali przyjęci bracia Józef i Jerzy Grzesikowie z Tarnowa Opolskiego, a kłopoty z dostaniem się na Politechnikę Wrocławską miał także syn znanego działacza ZPwN i absolwent Polskiego Gimnazjum w Bytomiu – Kazimierz Malczewski jr” (Patelski, Koło Akademików..., s. 93). W przyjaznym Poznaniu wielu Ślązaków znalazło dom i rozpoczęło nowy, powojenny etap swojego życia.

Kacper Rosner-Leszczyński, luty 2024 r.

Bibliografia:

Kośny, Maksymilian: Wspomnienia działacza związku „Silesia Superior”, w: Do nich przyszła Polska, red. Joanna Nowosielska-Sobel, Wrocław [2018], s. 141–156.

Kulak, Teresa: Silesia Superior. Związek Akademików Górnoślązaków „Silesia Superior”, w: Encyklopedia Wrocławia, red. Jan Harasimowicz, Wrocław 2001, s. 756.

Kulak, Teresa / Pater, Mieczysław / Wrzesiński, Wojciech: Historia Uniwersytetu Wrocławskiego 1702-2002, Wrocław 2002.

Kwoczek, Paweł: Ze wspomnień polskiego adwokata, w: Do nich przyszła Polska, red. Joanna Nowosielska-Sobel, Wrocław [2018], s. 199–203.

Masnyk, Marek: Dzielnica I Związku Polaków w Niemczech (1923–1939), Opole 1994.

Masnyk, Marek: Zrzeszenia akademików-Polaków na Śląsku Opolskim w okresie międzywojennym, w: Studia i materiały z dziejów Uniwersytetu Wrocławskiego, t. 2, Wrocław 1993, s. 19–42.

Orzechowski, Marian: Szkice z dziejów Polonii wrocławskiej, Wrocław 1960.

Patelski, Mariusz: Koło Akademików Opolan w Poznaniu 1945–1950, w: Pro Lusatia. Opolskie Studia Łużycoznawcze 12 (2013), s. 90–123.

Poniatowska, Anna / Liman, Stefan / Krężałek, Iwona: Związek Polaków w Niemczech w latach 1922–1982, Warszawa 1987.

Różycki, Stefan: W kręgu spraw nie tylko studenckich, w: Do nich przyszła Polska, red. Joanna Nowosielska-Sobel, Wrocław [2018], s. 275–303.

Tomaszewski, Patryk: Polskie korporacje akademickie w latach 1918–1939. Struktury, myśl polityczna, działalność, Toruń 2011.

Wawrzynek, Wojciech: Polskie stowarzyszenia akademickie na Śląsku Opolskim w latach 1924–1939, Opole 1963.

Zawisza, Alicja: Studenci Polacy na Uniwersytecie Wrocławskim (1918–1939). Katalog zachowanych archiwaliów, Wrocław 1972.

Zawisza, Alicja: Gdy mowa polska znaczyła przetrwanie. Działalność kulturalno-oświatowa Polaków we Wrocławiu w latach 1918–1939. Katalog zachowanych archiwaliów, t. 2, Wrocław 1983.