„Polacy i Niemcy. Historia sąsiedztwa“. Jeden projekt - dużo historii.

Po długiej dyskusji zdecydowaliśmy się na podział dokumentacji na cztery części w następujący sposób: dwa 45-minutowe odcinki miały być poświęcone stosunkom obu krajów przedstawionym w mniej lub bardziej chronologicznej kolejności, jeden miał poruszać relacje polsko-niemiecko- żydowskie, a czwarta część była zarezerwowana – co od początku było jasne – dla historii miasta Wrocławia, które w roku 2016 było Europejską Stolicą Kultury. Na partnera projektu udało się pozyskać Deutsches Polen-Institut (Niemiecki Instytut ds. Polski w Darmstadzie), sekwencje inscenizowane firmował swoim nazwiskiem reżyser Gordian Maugg.

Stacjami telewizyjnymi uczestniczącymi w projekcie były po stronie niemieckiej ZDF/3Sat a po stronie polskiej początkowo nadawca publiczny TVP. Trudności w realizacji tego przedsięwzięcia można było dostrzec już w fazie jego przygotowań. Wprawdzie nie brakowało ani dobrej woli, ani przychylnych sponsorów (Hessen Film und Medien GmbH oraz Fundacja ds. Współpracy Polsko-Niemieckiej), to jednak nie łatwo było pogodzić wymagania niemieckich filmowców i nawyki produkcyjne polskich partnerów: należało więc uwzględnić trend do „histotainmentu“ z jednej, tradycyjne przyzwyczajenia z drugiej strony w tej samej mierze, co preferencje i awersje podczas wypowiedzi podlegających politycznej interpretacji. Na przykład: mocno wyeksponowana na początku postać Róży Luxemburg budziła po stronie polskiej zastrzeżenia, także zamiar umieszczenia w dokumentacji autoironicznych wstawek w wykonaniu znanej pary satyryków nie znalazł nad Wisłą uznania. Jednocześnie biorący również udział w projekcie dokumentacji historycy – poza autorem niniejszego tekstu Igor Kąkolewski (Berlin), na późniejszym etapie Krzysztof Ruchniewicz (Wrocław) oraz często powracający Hans-Jürgen Bömelburg (Gießen) – musieli zrozumieć, że wybrana forma prezentacji, obejmująca liczne „rozrywkowe“ wstawki, znacznie ograniczała czas przekazu kontekstu historycznego. Autorzy – Andrzej Klamt i Zofia Kunert – wraz z współpracującymi redakcjami telewizyjnymi mieli baczenie na utrzymanie ich zdaniem prawidłowej równowagi pomiędzy poszczególnymi jej elementami.

W chwili, w której miała rozpocząć się realizacja filmu, zmiana władzy w Polsce pod koniec 2015 roku spowodowała pewne turbulencje: Na początku 2016 roku, po wygranej Prawa i Sprawiedliwości, prawicowo-narodowa partia rządząca wzięła w ryzy telewizję publiczną, wobec której stosowano dotąd w miarę liberalny styl kierowania. To z kolei spowodowało nie tylko, że doszło do kompletnej wymiany kierownictwa produkcji, ale także do tego, że natychmiast polsko-niemiecka koprodukcja mająca na celu pokazanie szerokiego wachlarza różnorodnych tożsamości i opcji w stosunkach polsko-niemieckich wywołała ogólny niesmak Andrzej Klamt poczuł się zmuszony do wypowiedzenia dotychczasowej współpracy, jednakże już wkrótce udało mu się pozyskać nowego, silnego partnera, którym była czołowa prywatna stacja telewizyjna TVN.

Zdjęcia dokumentalne kręcono jesienią 2015 roku oraz wiosną 2016 roku w Polsce, Austrii i Niemczech; sceny fabularne nagrano również przed przerwą letnią 2016 roku, przy czym zgodnie z ustalonymi praktykami heskiego sponsora należało kręcić je w Hesji, również te, których akcja rozgrywała się na terenie Polski. W ostatecznym rezultacie św. Jadwiga Śląska zjawia się nie we Wrocławiu, lecz w Ronneburgu na północ od miasta Hanau, podczas gdy Józef Piłsudski wychodzi na wolność z aresztu nie w twierdzy w Magdeburgu, lecz w Wiesbaden, a Fryderyk Wilhelm IV wita zwolnionego z aresztu Ludwika Mierosławskiego również na zamku w stolicy Hesji, a nie w Berlinie. 

 

Premierowa emisja pierwszych trzech części miała miejsce – po premierach w Berlinie i Wiesbaden – na antenie stacji 3Sat dnia 9 listopada 2016 roku: w czasie największej oglądalności o godz. 20.15 przyciągnęła prawie 700.000 widzów, co oznaczało udział w oglądalności na poziomie 2,1%. Tak dobry poziom oglądalności zaskoczył także realizatorów programu, którzy spodziewali się znacznie niższego zainteresowania takim niszowym tematem. Film o Wrocławiu został wyemitowany na antenie stacji ZDF dnia 18 grudnia 2016 (980.000 widzów, 10% udziału). Premierowa emisja polskiej wersji dokumentacji odbyła się także krótko przed świętami Bożego Narodzenia, na antenie stacji TVN, aczkolwiek w bardziej niekorzystnym czasie, bo dopiero o godzinie 22.55 (I część: 400.000 widzów, 6% udziału).

Tak w Polsce jak i w Niemczech dokumentacja spotkała się z bardzo pozytywnym odbiorem: chwalono ambitne ujęcia, obfitość historycznych dokumentów, a nawet – wbrew obawom uczestniczących historyków – nowo-nakręcone sceny fabularne, jednak szczególne uznanie znalazł fakt, że dzięki świeżej, dynamicznej i urozmaiconej formie prezentacji, tak złożonym tematem, jakim są stosunki polsko-niemieckie, udało się przyciągnąć zainteresowanie nowej grupy widzów.

Równolegle do serialu telewizyjnego, za sprawą Deutsches Polen-Institut i dzięki dotacji fundacji Sanddorf-Stiftung, wydawnictwo Theiss-Verlag w Darmstadzie wydało bogato ilustrowaną publikację zawierającą pogłębione informacje na temat powiązań w polsko-niemieckich relacjach.

 

Peter Oliver Loew, czerwiec 2017 r.

 

Wszystkie trzy części filmu są dostępne w tutaj. 

Link do strony projektu:  deutsche-polen.eu

Link do informacji o publikacji do serialu: http://www.wbg-wissenverbindet.de/shop/de/wbg/deutsche-und-polen