Strony Pełny tekst

Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi. Radziwiłłowie: Janusz Radziwiłł – rok 1613

Janusz Radziwiłł zapoczątkował kilkupokoleniową tradycję małżeństw zawieranych z osobami reprezentującymi dynastię Hohenzollernów, przy czym pewną rolę odgrywało tu kalwińskie wyznanie obu rodów. Przedstawicieli katolickich gałęzi Radziwiłłów wiązały koligacje rodzinne z innymi niemieckimi dynastiami (patrz Wykaz). Dzięki licznym posiadłościom rodzinnym oraz spuściźnie po pierwszej żonie Janusz był uznawany za najbogatszego magnata na Litwie. Po buncie wymierzonym przeciwko królowi Zygmuntowi III, jako zdeklarowany przeciwnik kontrreformacji, udał się na pewien czas za granicę. I choć dokładał wszelkich starań, by wspierać litewskich kalwinów, to jednak po ślubie skierował się w stronę Niemiec. Dwa lata przed śmiercią nabył dla żony posiadłość na terytorium Górnej Frankonii.

Jan van der Heyden (ur. między 1560 i 1570, zm. 1610), Portret Janusza Radziwiłła (napis w otoku – Ianuschius Radzivilius, Dux in Birze, Dubinki ac Slucko Pocillator Mag: Duca: Lithuan: Borisovien: & Capitan: Prin: Imperii), ok. 1609 r., miedzioryt (późni

http://www.virtuelles-kupferstichkabinett.de/

7 lipca 1613 roku, w Berlinie, Janusz Radziwiłł poślubia Elżbietę Zofię (zdj. poniżej), córkę z trzeciego małżeństwa margrabiego i elektora brandenburskiego Jana Jerzego Hohenzollerna [niem. Johann Georg von Brandenburg] (ur. 1525, zm. 1598) z Elżbietą Anhalcką [niem. Elisabeth von Anhalt] (ur. 1563, zm. 1607). Więzy pokrewieństwa z Polską łączyły również Jana Jerzego – jego pierwszą żoną była w latach 1545-1546 Zofia Legnicka (ur. 1525, zm. 1546), która zmarła wkrótce po narodzinach ich syna. Prawdopodobnie małżeństwo Elżbiety Zofii, z domu luteranki, z kalwińskim Radziwiłłem przyczyniło się do (późniejszej) zmiany wyznania przez wnuka elektora Jana Jerzego, brandenburskiego margrabiego Jana Zygmunta [niem. Johann Sigismund] (ur. 1572, zm. 1619/1620), który w Boże Narodzenie 1613 roku dokonuje konwersji z luteranizmu na kalwinizm. To właśnie on, w czasie swojego panowania w Brandenburgii, zaaranżował małżeństwo swojej ciotki z księciem Radziwiłłem. Niebawem prawie wszyscy Hohenzollernowie, a także oficerowie i urzędnicy przechodzą na kalwinizm (tzw. „Hofcalvinismus” [„kalwinizm dworski”]), podczas gdy mieszkańcy Brandenburgii pozostają przy luteranizmie. Bracia Jana Zygmunta, margrabowie Joachim Ernst i Jan Jerzy [niem. Johann Georg (Brandenburg-Jägerndorf)], konwertowali już w 1612 roku.

Początkowo Radziwiłł mieszka z żoną w Gdańsku, spiskuje z kalwińskim księciem Siedmiogrodu Gabrielem Bethlenem (ur. ok. 1580, zm. 1629), którego zamierza osadzić na polskim tronie, jednak w 1616 roku w proteście przeciwko polityce Zygmunta III Wazy wobec Rosji wraca do Niemiec, gdzie wiąże się z obozem książąt protestanckich. W 1617 roku postanawia założyć w Słucku (dziś miasto na Białorusi) seminarium kalwińskie i takąż szkołę. W 1618 roku nabywa Państwo Lichtenbergu w Górnej Frankonii za kwotę 100 000 guldenów, zawierając z radcą na dworze księstwa Brandenburgii-Bayreuth Christophem von Waldenfelsem z Lichtenbergu (ur. 1565, zm. 1633) umowę, która Elżbiecie Zofii zapewnia dożywotnie utrzymanie. Jako wyznawca kalwinizmu i przeciwnik Zygmunta III Wazy Janusz pozostaje w bezpośredniej opozycji do swojego kuzyna drugiego stopnia – jest nim czternaście lat młodszy Albrycht Stanisław Radziwiłł (ur. 1593, zm. 1656), książę na Ołyce, propagator kontrreformacji i zaufany powiernik Zygmunta III. Albrycht Stanisław zawarł w 1619 roku małżeństwo z Niemką Reginą von Eisenreich (ur. ok. 1589, zm. 1637).*

Ze związku Janusza Radziwiłła i Elżbiety Zofii pochodzi czworo dzieci, z których troje umiera w młodym wieku. Jedyny spadkobierca pary, Bogusław Radziwiłł (ur. 1620, zm. 1669), przyszły książę na Birżach i Dubinkach, przychodzi na świat w maju 1620 roku w Gdańsku. Później zostaje namiestnikiem elektora brandenburskiego i księcia pruskiego Fryderyka Wilhelma I [niem. Friedrich Wilhelm]. W 1681 roku jedyne dziecko Bogusława Radziwiłła, Ludwika Karolina (ur. 1667, zm. 1695), zawiera związek małżeński z przedstawicielem dynastii brandenburskiej, a w 1688 roku z księciem Palatynatu-Neuburg. Janusz Radziwiłł – jedna z najbardziej znanych postaci na Litwie z uwagi na jego wczesne i odważne działania militarne, a także ze względu na jego przekonania polityczne i zaangażowanie na rzecz kalwińskich współwyznawców – umiera wkrótce po chrzcie syna 6 lub 7 listopada 1620 roku w domu rodziny Czarlińskich w Czarlinie, na południe od Gdańska. Jego ostatnie miejsce spoczynku znalazło się w kalwińskim kościele w Dubinkach (dziś Dubingiai na Litwie), gdzie został pochowany po kilkudniowych uroczystościach pogrzebowych w Wilnie (od 12 do 16 lutego 1621 roku), którym towarzyszyły parady wojskowe i dwujęzyczne ceremonie religijne. Po jego śmierci Elżbieta Zofia wraz z synem Bogusławem zamieszkała w posiadłości Lichtenberg. W 1628 roku wychodzi za mąż za księcia sasko-lauenburskiego Juliusza Henryka [niem. Julius Heinrich von Sachsen-Lauenburg] (ur. 1586, zm. 1665), a Lichtenberg sprzedaje swojemu bratu, margrabiemu Christianowi Hohenzollernowi [niem. Christian von Brandenburg-Bayreuth] (ur. 1581, zm. 1655). Bogusław zostaje oddany pod opiekę stryja i opiekuna, księcia Krzysztofa Radziwiłła (ur. 1585, zm. 1640), hetmana wielkiego litewskiego i przyszłego wojewody wileńskiego i w tym celu wysłany do Wilna, gdzie dorasta. Elżbieta Zofia umiera 24 grudnia 1629 roku we Frankfurcie nad Odrą i zostaje pochowana w tamtejszym Kościele Mariackim [niem. St.-Marien-Kirche].