Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi. Piastowie: Dobroniega Ludgarda – około 1142 roku
Około 1142 roku Dobroniega Ludgarda (ur. między 1128 a 1135, zm. 1160), córka Bolesława III Krzywoustego (ur. 1086, zm. 1138), księcia Polski, poślubia Dytryka z Landsbergu [niem. Dietrich von Meißen] (ur. między 1125 a 1142–1185), przyszłego Dytryka II, margrabiego Łużyc, Landsbergu i Eilenburga.
Dobroniega jest jedną z czternaściorga dzieci z zawartego w 1115 roku związku małżeńskiego polskiego księcia Bolesława III Krzywoustego z córką niemieckiego hrabiego Salomeą z Bergu [niem. Salome von Berg] (ur. ok. 1099, zm. 1144). Ojciec Dobroniegi jest synem Władysława I Hermana oraz – odkąd najpierw w 1007/1008 roku wypędził swojego starszego brata i współspadkobiercę Zbigniewa z kraju, a później przyczynił się do jego śmierci w 1112/1113 roku – jedynym władcą Polski. W dekadach następujących po zawarciu małżeństwa z Salomeą Bolesław prowadzi ekspansywną politykę małżeńską, aranżując małżeństwa swoich dziewięciorga dzieci oraz przyrodniej siostry Adelajdy z osobami z europejskich rodów książęcych, których terytoria sąsiadują z Polską.
Próby objęcia wpływami „regionu stykowego” (Norbert Kersken, 2015) pomiędzy Polską a Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego miały miejsce już kilka pokoleń wcześniej: w 984 roku i 1018 roku, kiedy żonami piastowskiego księcia Bolesława I Chrobrego (ur. 967, zm. 1025) zostały wybranki rodem z Miśni, czy też, gdy w 1002 roku książę wydał swoją córkę Regelindę za margrabiego Miśni. Niewykluczone, że po śmierci Bolesława III w 1138 roku, starsi bracia Dobroniegi Władysław II Wygnaniec, Bolesław IV Kędzierzawy i Mieszko III Stary nalegali na ślub z miśnieńczykiem, by zyskać sojusznika w zatargach z Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego – przypuszczał polski mediewista Karol Maleczyński (ur. 1897, zm. 1968). Podobnie dotyczy to rodziny Dytryka. Z uwagi na fakt, że terytorium, którym władała, czyli marchie miśnieńska i łużycka, „graniczyło na wschodzie z Polską, dlatego było [...] oczywiste, że zabiegała o polityczne oraz dynastyczne relacje z panującymi tam Piastami”[1].
Ponowne zainteresowanie Piastów zawieraniem małżeństw z osobami ze ścisłego zachodniego pogranicza Polski wynika także ze zmian w Świętym Cesarstwie Rzymskim Narodu Niemieckiego na szczeblu przywódczym. Kiedy w 1138 roku, po śmierci Lotara III z Supplinburga [niem. Lothar III.] i wyborze Konrada III na króla, do władzy doszła dynastia Hohenstaufów, „wschodnie i północnowschodnie obszary rzeszy straciły znaczenie na szczeblu centralnej władzy politycznej”, a rozwój wydarzeń u wschodniego sąsiada zniknął niejako z pola widzenia[2]. Ponieważ wraz ze śmiercią Bolesława III i ustanowieniem w Polsce senioratu maleją wpływy seniora na losy całej Polski, Piastowie muszą w swoich relacjach polsko-niemieckich znowu skoncentrować się na władcach terytorialnych w regionalnych strefach przygranicznych. Od połowy XII w. należą do nich wettyńscy margrabowie marchii miśnieńskiej i łużyckiej, askańscy margrabowie Brandenburgii i arcybiskupi Magdeburga. Z tego też powodu, po ślubie Dobroniegi z przyszłym spadkobiercą Łużyc Dytrykiem z Landsbergu, w 1148 roku kolejna córka Bolesława III, Judyta Bolesławówna, wychodzi za Ottona I [niem. Otto I.], syna i następcy Albrechta Niedźwiedzia [niem. Albrecht der Bär], margrabiego Brandenburgii[3].
[1] T. Weller, Die Heiratspolitik des deutschen Hochadels im 12. Jahrhundert, seria „Rheinisches Archiv”, nr 149, Köln i inne 2004, s. 650.
[2] N. Kersken, P. Wiszewski, Neue Nachbarn in der Mitte Europas. Polen und das Reich im Mittelalter, seria: „WBG Deutsch-Polnische Geschichte”, t. 1, Darmstadt 2020, s. 46.
[3] Tamże.
Pierwsze imię Dobroniega Ludgarda otrzymała prawdopodobnie po swojej prababce Marii Dobroniedze Kijowskiej (ur. 1012, zm. 1087), żonie księcia piastowskiego Kazimierza I Odnowiciela (ur. 1016, zm. 1058). Drugie dodano jej przypuszczalnie dopiero po zamążpójściu, upamiętniając w ten sposób jej teściową Ludgardę z Ravensteinu [niem. Luitgard von Ravenstein] (ur. ok. 1104, zm. 1146). O tym, że przyjęła je, będąc już w Saksonii[4], informuje spisana prawie 75 lat później genealogia Wettynów („Genealogia Wettinensis”, 1216/17)[5]. Przy jakiej okazji to się wydarzyło? Nie wiadomo. Podobnie jak nieznana jest dokładna data jej ślubu. Około 1142 roku jej ojciec Bolesław III wprawdzie już nie żył, ale żyła jeszcze matka Salomea z Bergu. Dobroniega mogła zatem zostać zaręczona już wcześniej – na mocy układu zawartego między Bolesławem i ojcem Dytryka Konradem Wielkim [niem. Konrad I. von Meißen] (ur. 1098, zm. 1157).
Dytryk II, drugi w kolejności syn Konrada Wielkiego, margrabiego marchii miśnieńskiej i marchii łużyckiej, oraz jego małżonki Ludgardy z Ravensteinu (być może z dynastii Hohenstaufów), jest potomkiem hrabiowskiego rodu Wettynów, od drugiej połowy X w. zamieszkującego okolice Halle (Salle). Ojciec Dytryka został margrabią Miśni w 1123 roku, a w 1136 roku – margrabią Łużyc. W 1156 roku rezygnuje jednak z powierzonych mu urzędów, symbolicznie składając insygnia władzy i broń w katedrze miśnieńskiej w obecności duchownych i arystokratycznej świty, po czym jako konwers wstępuje do klasztoru w Lauterbergu (obecnie klasztor Petersberg w powiecie Saale). Swoje posiadłości ziemskie dzieli między swoich trzech synów, przy czym Dytryk otrzymuje Eilenburg i marchię łużycką. Ponadto wznosi zamek na wzgórzu w okolicach Landsbergu, miejscowości położonej niedaleko klasztoru a dzisiaj miasta Landsberg (Saalekreis). Dokument z 1174 roku określa go mianem „Comes de Landsberc”, co wskazuje na to, że zamek jest jeszcze w trakcie budowy lub został akurat ukończony; do dziś zachowała się jedynie pełniąca dwie różne funkcje dwupoziomowa kaplica Świętego Krzyża (patrz zdj. tytułowe).
„Do bliższej współpracy margrabiego Dytryka z Piastami nigdy jednak nie doszło” – twierdzi historyk Tobias Weller, dodając: „ich relacje były raczej dość problematyczne”[6]. Dytryk II należy do ścisłego grona zaufanych cesarza Fryderyka Barbarossy. Podczas pierwszej wyprawy cesarza przeciwko Polsce w 1157 roku towarzyszy mu aż w okolice Poznania; wyprawa kończy się poddaniem się szwagra Dytryka, Bolesława IV. Uczestniczy także w cesarskiej wyprawie na Polskę w 1172 roku – ponownie przeciw Bolesławowi. W 1176/1177 roku walczy u boku Barbarossy we Włoszech przeciwko Lidze Lombardzkiej.
Niewykluczone, że te wydarzenia przyczyniły się do rozpadu małżeństwa Dytryka, który w latach 50. XI w. opuszcza żonę i angażuje się w pozamałżeński związek z Kunegundą z Plötzkau [niem. Kunigunde von Plötzkau], wdową po Bernhardzie II, hrabim Plötzkau, Hecklingen i Walbeck [niem. Bernhard II. von Plötzkau, Hecklingen und Walbeck], który zginął w Armenii podczas drugiej wyprawy krzyżowej w 1147 roku. Dalsze losy Dobroniegi Ludgardy nie są znane.
Małżonkowie Dobroniega i Dytryk z Landsbergu doczekali się dwójki dzieci: Konrada, który zginął podczas turnieju rycerskiego w 1175 roku, oraz Gertrudy, która była mniszką w klasztorze w Gerbstedt w południowej części gór Harz, od 1014 roku należącym do hrabiego z dynastii Wettynów. Ze związku Dytryka z Kunegundą pochodzi syn Dytryk [niem. Dietrich von Meißen]. Będąc nieślubnym dzieckiem, Dytryk nie może być brany pod uwagę jako następca margrabiego, dlatego decyduje się zostać duchownym. W 1201 roku zostanie wybrany na biskupa Merseburga.
[4] „Tidericus Orientalis marchio duxit uxorem sororem Meseconis ducis Poloniae, Dobernegam nomine, que eciam Lukardis dicta est …“ – por. T. Weller, Die Heiratspolitik des deutschen Hochadels im 12. Jahrhundert, seria „Rheinisches Archiv”, nr 149, Köln i inne 2004, s. 650.
[5] Bayerische Akademie der Wissenschaften, „Geschichtsquellen des deutschen Mittelalters”, http://www.geschichtsquellen.de/werk/2436
[6] T. Weller, Die Heiratspolitik des deutschen Hochadels im 12. Jahrhundert, seria „Rheinisches Archiv”, nr 149, Köln i inne 2004, s. 651.
W 1165 roku Dytryk II, wspierany przez arcybiskupa Magdeburga Wichmanna (krewny z rodu Wettynów) i płockiego biskupa Wernera, zakłada na terenie Łużyc klasztor Dobrilugk, który ma pełnić funkcję klasztoru rodowego Wettynów i miejsce pochówku rodu. W 1185 roku, czyli jeszcze przed zakończeniem budowy klasztoru, Dytryk umiera na skutek choroby, na którą zapadł rok wcześniej, podczas pobytu na zjeździe w Moguncji [niem. Mainzer Hoftag] i zostaje pochowany na wzgórzu Lauterberg. Jego następcą, jako margrabia Marchii Wschodniej [zwanej także Marchią Saską, przyp. tłum.], zostaje jego brat Dedo V.
Axel Feuß, lipiec 2021 r.
Bibliografia:
Balzer, Owald, Genealogia Piastów, 2. nakład, Kraków 2005.
Flathe, Heinrich Theodor, Dietrich von Landsberg, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, t. 5, Leipzig 1877, s. 186, wersja online: https://www.deutsche-biographie.de/sfz42125.html#adbcontent
Jasiński, Kazimierz, Powiązania genealogiczne Piastów (małżeństwa piastowskie), [w:] Piastowie w dziejach Polski, red. Roman Heck, Wrocław 1975, s. 135–148.
Jasiński, Kazimierz, Rodowód pierwszych Piastów, 2. nakład, Poznań 2004, s. 251-254.
Kersken, Norbert, Heiratsbeziehungen der Piasten zum römisch-deutschen Reich, [w:] Fernhändler, Dynasten, Kleriker. Die piastische Herrschaft in kontinentalen Beziehungsgeflechten vom 10. bis zum frühen 13. Jahrhundert, red. Dariusz Adamczyk i Norbert Kersken, Wiesbaden 2015, s. 85, 98 i nast., 102 i nast.
Kersken, Norbert i Przemysław Wiszewski, Neue Nachbarn in der Mitte Europas. Polen und das Reich im Mittelalter, seria: „WBG Deutsch-Polnische Geschichte”, t. 1, Darmstadt 2020.
Lindner, Michael, Dietrich, Dedo und Konrad von Landsberg. Markgrafen der Ostmark (1156–1210). Eine politisch-herrschaftliche Skizze aus der Zeit des hochmittelalterlichen Landesausbaus, [w:] Peripherien sächsischer Geschichte. Mitteldeutschland, Seeburg und Landsberg als Herrschafts- und Kulturräume der Ekkehardiner und Wettiner 743–1347 (Beiträge zur Landsberger Regionalgeschichte, 1), red. Stefan Auert-Watzik i Henning Mertens, Halle (Saale) 2011, s. 267-290.
Lindner, Michael, Dietrich von Landsberg, [w:] „Sächsische Biografie”, red. Institut für Sächsische Geschichte und Volkskunde e.V., 2014, wersja online: https://saebi.isgv.de/biografie/Dietrich_(II.)_von_Landsberg_(1142-1185)
Maleczyński, Karol, Bolesław III Krzywousty (pierwsze wydanie w 1975 r.), Kraków 2010.
Maleczyński, Karol, Dobroniega Ludgarda, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 5, 1939-1946, s. 248.
Mühle, Eduard, Die Piasten. Polen im Mittelalter, München 2011.
Schmitt, Reinhard, Zur Baugeschichte der Doppelkapelle in Landsberg, Saalekreis, [w:] „Burgen und Schlösser in Sachsen-Anhalt”, zeszyt 13, Halle (Saale) 2004, s. 54-80.
Schmitt, Reinhard, Zur Baugeschichte der Doppelkapelle in Landsberg (Saalekreis) vom 12. bis zum späten 19. Jahrhundert, [w:] Zeiten und Wege. Landsberg als historischer Vernetzungsort sächsischer Geschichte zwischen Mittelalter und Moderne (Beiträge zur Landsberger Regionalgeschichte, 2), red. Stefan Auert-Watzik i Henning Mertens, Landsberg 2014, s. 91-128.
Weller, Tobias, Die Heiratspolitik des deutschen Hochadels im 12. Jahrhundert, seria „Rheinisches Archiv”, nr 149, Köln i inne 2004, (rozprawa doktorska, Uniwersytet w Bonn, 2002).
(dostęp do źródeł online: lipiec 2021 r.)
Dalsze wpisy na temat małżeństw dynastycznych między polskimi i niemieckimi dynastiami Piastów
1115 Bolesław III. Schiefmund/Bolesław III Krzywousty
1148 Judith/Judyta Bolesławówna
