Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi Piastowie: Bolesław III Krzywousty – rok 1115

Po drugiej podróży misyjnej Ottona na tereny Wieletów w 1128 roku, wspieranej także przez króla Lotara III [niem. Lothar III.] pochodzącego z saskiego rodu arystokratycznego oraz niemieckich książąt, szlacheccy mieszkańcy Tymina [niem. Demmin], Wołogoszczy [niem. Wolgast] i Choćkowa [niem. Gützkow] przyjmują chrześcijaństwo na sejmiku w Uznamie [niem. Usedom]. W 1135 roku, na zjeździe w Merseburgu, Bolesław otrzymuje w lenno od Lotara Pomorze i Rugię [niem. Rügen]. Poza tym przy okazji tego spotkania, na którym uzgodniono zawarcie pokoju w sporze czesko-węgierskim o Śląsk, koronowany na cesarza w 1133 roku Lotar określa na nowo swoje relacje z Bolesławem. Wahają się one pomiędzy uległością i szacunkiem – w Merseburgu Bolesław występuje w charakterze nosiciela miecza cesarza, po czym wyrusza w pielgrzymkę do grobu biskupa Gotarda [niem. Godehard] (ur. 960, zm. 1038), którego czci i który w 1131 roku został kanonizowany. W drodze powrotnej do Polski udaje się do Magdeburga, gdzie „z polecenia Lotara zostaje przywitany z królewskimi honorami”[9]. Po wizycie kościołom i ołtarzom w Polsce – w Poznaniu, Kruszwicy, Włocławku, Kaliszu i Kostomłotach koło Środy Śląskiej – nadano patrocinium św. Gotarda[10]. 

Kwestia następstwa tronu po Bolesławie III, jak podają współczesne źródła, nie została uregulowana dopiero w momencie, gdy książę był na łożu śmierci i potwierdzona w testamencie władcy, lecz jest wynikiem wcześniejszego „procesu negocjacji, w trakcie którego świeccy i kościelni dostojnicy razem z księciem szukali rozwiązania problemu, którego z uwagi na obecność pięciu książęcych synów, urodzonych w latach od 1105 do 1138, należało się spodziewać”[11]. Wcześniej Piastowie najwyraźniej nie posiadali uregulowań dotyczących dziedziczenia tronu, w związku z czym Bolesław I, Mieszko II i Bolesław III mogli tylko siłą dojść do samowładztwa, eliminując swoich (przyrodnich) braci. Ustalony nowy porządek senioralny, tzw. seniorat, opierał się – jak twierdzi Mühle – na „archaicznej zasadzie sprawowania władzy zwierzchniej” przez seniora rodu; jego decyzje są dla książąt-juniorów wiążące. W przypadku Piastów seniorowi przypadają w przyszłości główne dzielnice Polski – wschodnia Wielkopolska z Gnieznem i Małopolska z Krakowem. Z tym wiąże się przejęcie centralnych zadań, takich jak sprawowanie najwyższej władzy sądowniczej, władzy w zakresie polityki wojennej oraz zagranicznej, a także obsadzanie urzędów kościelnych i ziemskich. Juniorzy otrzymują własne, jasno zdefiniowane terytoria, „gwarantowany udział w sprawowaniu władzy politycznej i publicznej”[12] oraz w przypadku śmierci seniora perspektywę sukcesji w drodze uregulowanej procedury. Ustawa sukcesyjna Bolesława III prowadzi do podziału dynastii Piastów na linie mazowiecko-kujawską, wielkopolską, małopolską i śląską, które od 1138 roku dalej się zwalczają i przez kolejne stulecia stopniowo wymierają. Ostatnia, śląska linia Piastów wygasa w 1675 roku. 

Axel Feuß, lipiec 2021 r.

Bibliografia:

Balzer, Owald, Genealogia Piastów, 2. nakład, Kraków 2005.

Barkowski, Robert F., Die Piasten und die Anfänge des polnischen Staates, Berlin 2018.

Dalewski, Zbigniew, Ritual and politics. Writing the history of a dynastic conflict in medieval Poland, Leiden 2008.

Fernhändler, Dynasten, Kleriker. Die piastische Herrschaft in kontinentalen Beziehungsgeflechten vom 10. bis zum frühen 13. Jahrhundert, red. Dariusz Adamczyk i Norbert Kersken, Wiesbaden 2015 (tamże - Norbert Kersken, Heiratsbeziehungen der Piasten zum römisch-deutschen Reich, s. 83 i nast., 92-94; Joanna Sobiesiak, Mulier suadens und andere Damen. Dynastische Heiraten in der Geschichte der polnisch-böhmischen Beziehungen des 10.-12. Jahrhunderts, s. 121).

Jasiński, Kazimierz, Powiązania genealogiczne Piastów (małżeństwa piastowskie), [w:] Piastowie w dziejach Polski, red. Roman Heck, Wrocław 1975, s. 135–148.

Jasiński, Kazimierz, Rodowód pierwszych Piastów, 2. nakład, Poznań 2004, s. 184-194.

Kersken, Norbert i Przemysław Wiszewski, Neue Nachbarn in der Mitte Europas. Polen und das Reich im Mittelalter, seria: „WBG Deutsch-Polnische Geschichte”, t. 1, Darmstadt 2020.

Lübke, Christian, Henryk Machajewski i Jürgen Udolph, Pommern, [w:] Reallexikon der Germanischen Altertumskunde (RGA), 2. nakład, t. 23, Berlin, New York 2003.

Maleczyński, Karol, Bolesław III Krzywousty (pierwsze wydanie w 1975 r.), Kraków 2010.

Mitkowski, Józef, Bolesław Krzywousty, seria: „Biblioteczka historyczna”, Warszawa 1989.

Mühle, Eduard, Die Piasten. Polen im Mittelalter, München 2011, s. 37-42, 52-54.

Pietras, Zdzisław S., Bolesław Krzywousty, Kraków 2000.

Polski Słownik Biograficzny, t. II, 1936, s. 256.

Röckelein, Hedwig, Heiraten, ein Instrument hochmittelalterlicher Politik, [w:] Der Hoftag in Quedlinburg 973. Von den historischen Wurzeln zum Neuen Europa, red. Andreas Ranft, Berlin 2006, s. 99-136.

Schmilewski, Ulrich, Piasten, [w:] „Neue Deutsche Biographie”, 20, 2001, s. 403–405, https://www.deutsche-biographie.de/sfz30876.html#ndbcontent 

Weller, Tobias, Die Heiratspolitik des deutschen Hochadels im 12. Jahrhundert, seria „Rheinisches Archiv”, nr 149, Köln i inne 2004, (rozprawa doktorska, Uniwersytet w Bonn, 2002).

Źródła online:

Bolesław III Krzywousty, [w:] „Polski Portal Biograficzny”, https://www.biogramy.pl/a/biografia/boleslaw-iii-krzywousty-wiesz 

(dostęp do źródeł online: lipiec 2021 r.) 

[9] N. Kersken, P. Wiszewski, Neue Nachbarn in der Mitte Europas. Polen und das Reich im Mittelalter, seria: „WBG Deutsch-Polnische Geschichte”, t. 1, Darmstadt 2020, s. 42.

[10] Tamże, s. 113. Por. M. Młynarska-Kaletynowa, O kulcie św. Gotarda w Polsce XII i XIII wieku, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 6, Warszawa 1994, s. 75-91.
BEZIEHUNGSWEISE: N. Kersken, P. Wiszewski, Neue Nachbarn in der Mitte Europas. Polen und das Reich im Mittelalter, seria: „WBG Deutsch-Polnische Geschichte”, t. 1, Darmstadt 2020, s. 113. Por. M. Młynarska-Kaletynowa, O kulcie św. Gotarda w Polsce XII i XIII wieku, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 6, Warszawa 1994, s. 75-91.

[11] E. Mühle, Die Piasten. Polen im Mittelalter, München 2011, s. 39.

[12] Tamże, s. 40.