Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi Piastowie: Bolesław III Krzywousty – rok 1115

Po śmierci Zbysławy Bolesław postanawia uściślić relacje z Cesarstwem Rzymskim Narodu Niemieckiego, przypuszczalnie by zakończyć wieloletni konflikt z Henrykiem V Salickim, w 1111 roku koronowanym na cesarza władcą Niemiec. W tym celu w 1115 roku zawiera związek małżeński z Salomeą, córką Henryka I, hrabiego Bergu [niem. Graf Heinrich von Berg], który wywodzi się z szwabskiego rodu rezydującego na zamku w Bergu koło Ehingen, przy tej okazji po raz pierwszy wzmiankowanego w źródłach. Matka Salomei, Adelajda [niem. Adelheid von Mochental], to córka Dypolda II [niem. Diepold II. von Vohburg] (zm. 1078), margrabiego Nordgau i Giengen [w Bawarii], której ród rezyduje na położonym na zachód od Ehingen zamku Mochental. Motywy, dla których hrabia Bergu prawie jednocześnie wydał trzy córki za książąt rządzących we wschodniej części Europy są do dziś niejasne[4]. Pierwszą z nich była siostra Salomei, Rycheza [niem. Rixa lub Richenza], która w 1111 roku poślubiła czeskiego księcia Władysława I, syna pierwszego króla Czech Wratysława II z dynastii Przemyślidów oraz polskiej księżniczki Świętosławy Swatawy, jedynej córki Kazimierza I Odnowiciela. Z kolei druga siostra Salomei, Zofia [niem. Sophia von Berg], została wydana za mąż w 1113 roku za Ottona II Czarnego, księcia ołomunieckiego i brneńskiego[5].

Salomea i Bolesław III nieprzerwanie pozostają w kontakcie z rodziną w Bergu i Mochentalu oraz wspierają położony na zachód od rodzinnych posiadłości klasztor benedyktyński w Zwiefalten, w którym Henryk I z Bergu na koniec życia przebywa jako mnich; gdzie umiera i zostaje pochowany w 1116 roku. Małżeństwo miało czternaścioro dzieci: Bolesław IV Kędzierzawy żeni się z kijowską księżniczką; Mieszko III Stary poślubia najpierw Elżbietę węgierską, następnie córkę kijowskiego księcia Eudoksję Izjasławówną; wybranką Kazimierza II Sprawiedliwego jest córka księcia z dynastii Przemyślidów; Ryksa Bolesławówna wychodzi za mąż kolejno za króla Szwecji Magnusa Silnego, księcia nowogrodzkiego Włodzimierza Wsiewołodowicza i króla Szwecji Swerkera I Starszego. Dobroniegę Ludgardę wydano około 1142 roku za Dytryka z Landsbergu [niem. Dietrich von Meißen]. Judyta Bolesławówna wychodzi za mąż najpierw za króla Węgier Władysława II, a w 1148 roku poślubia margrabiego Marchii Brandenburskiej Ottona I [niem. Otto I.]. Agnieszka zawiera małżeństwo z wielkim księciem kijowskim Mścisławem II; Przybysława – z księciem pomorskim Raciborem II; kolejna córka o nieznanym imieniu zostaje żoną hrabiego Konrada z Plötzkau, margrabiego Marchii Północnej. Gertrudę wysłano do klasztoru w Zwiefalten, gdzie zostaje zakonnicą. Około 1118 roku Adelajda, siostra Bolesława III, zostaje wydana za Dypolda III [niem. Diepold von Vohburg], który jest bratem teściowej Bolesława –Adelajdy z Mochentalu, co przynosi jej tytuł margrabiny Nordgau oraz Nabburga, Vohburga i Cham. 

Związki małżeńskie między dynastiami panującymi służą wprawdzie realizacji polityki zagranicznej i celów dynastycznych, ale przyczyniają się także do ożywionej wymiany kulturalnej między zaangażowanymi państwami. Dowodem na to było już małżeństwo zawarte w 1013 roku między późniejszym królem Polski Mieszkiem II Lambertem (ur. 990, zm. 1034) a Rychezą Lotaryńską [niem. Richeza von Lothringen] (ur. ok. 996, zm. 1063) – małżonkowie nieprzerwanie wnosili wkład w transfer osób duchownych i nowoczesnej architektury sakralnej do Polski, a ich wnukowie, Bolesław II i Władysław I Herman, kontynuowali ich działania. Jednak wymiana kulturalna prowadzona w kontekście dynastycznych mariaży nie jest „interpretowana jako wyłącznie jednokierunkowy transfer kultury z Zachodu na Wschód, lecz jako wymiana w obu kierunkach” – podkreśla historyczka z Getyngi Hedwig Röckelein (ur. 1956). Przede wszystkim ogólnie przyjęte dla uroczystości weselnych „zasady wymiany darów zakładają transfer dóbr w obu kierunkach, czyli oparty na wzajemności. I faktycznie, abstrahując od współczesnych narodowo-patriotycznych interesów przejawiających się w interpretacji przekazów materialnych i pisemnych, średniowieczne relacje kulturalne odzwierciedlają taką właśnie wzajemną wymianę”[6].

[4] Kersken, Norbert, Heiratsbeziehungen der Piasten zum römisch-deutschen Reich, [w:] Fernhändler, Dynasten, Kleriker. Die piastische Herrschaft in kontinentalen Beziehungsgeflechten vom 10. bis zum frühen 13. Jahrhundert, red. Dariusz Adamczyk i Norbert Kersken, Wiesbaden 2015, s. 93.

[5] Por. T. Weller, Die Heiratspolitik des deutschen Hochadels im 12. Jahrhundert, seria „Rheinisches Archiv”, nr 149, Köln i inne 2004, (rozprawa doktorska, Uniwersytet w Bonn, 2002), s. 707.

[6] H. Röckelein, Heiraten, ein Instrument hochmittelalterlicher Politik, [w:] Der Hoftag in Quedlinburg 973. Von den historischen Wurzeln zum Neuen Europa, red. A. Ranft, Berlin 2006, s. 129. Röckelein przytacza przykłady paramentów, naczyń liturgicznych oraz cennych rękopisów przekazanych w drodze wzajemnej wymiany między Wschodem (np. Węgrami) a Niemcami, do dziś przechowywanych w skarbach katedralnych i zbiorach bibliotecznych.