Jesekiel Kirszenbaum – Wystawa w Solingen

Prywatne dokumenty, będące skromnymi pozostałościami życia naznaczonego ucieczką i prześladowaniami oraz życia na emigracji, stanowią szczególny skarb prywatnych zbiorów rodziny. Przedstawione w długiej wystawowej gablocie, pod szkłem, pełnią funkcję osi czasu i zastępczej biografii, z którą zwiedzający chętnie zapoznaliby się na samym początku wystawy. Zobaczyć można tam po części wczesne fotografie jak i fragment maszynopisu autobiografii ze wspomnieniami z dzieciństwa w Staszowie (zdj. nr 6, 7). Wycinki artykułów z paryskich gazet i czasopism z 1933 roku informują o wystawach, w których Kirszenbaum brał udział po ucieczce do Paryża i odniósł sukces jako świeżo upieczony członek grupy École de Paris. Poza tym, zobaczyć tam też można korespondencję Kirszenbauma z żoną Helmą z roku 1940, powstałą po tym, kiedy po wybuchu wojny w 1939 roku został on deportowany do obozu w Meslay du Maine, na wschód od Rennes (zdj. nr 8). W 1941 roku został przeniesiony do obozu pracy dla obcokrajowców w Bellac, miejscowości w regionie Limousin. Również jego żona dostała się do obozu, najpierw w Gurs, z którego została zwolniona, ponownie aresztowana w 1943 roku, a rok później deportowana do obozu koncentracyjnego w Auschwitz-Birkenau i tam zamordowana. 

Z listu artysty, napisanego tuż po wojnie, skierowanego do dyrektora generalnego Królewskich Muzeów Sztuk Pięknych w Brukseli w celu zasięgnięcia informacji o możliwościach ewentualnej wystawy, dowiadujemy się, że w 1942 roku udało mu się zbiec ze wspomnianego obozu pracy i ukrywać aż do końca wojny, podczas gdy jego paryskie mieszkanie z sześciuset dziełami sztuki splądrowali Niemcy. Kirszenbaum pisał też, że nie ma żadnych wiadomości o losach swojej żony. Kiedy w innym liście do Brukseli pytał o miejsce pobytu swojego przyjaciela, malarza Felixa Nussbauma (1904-1944), uzyskał informację, że Nussbaum i jego żona byli deportowani do obozu koncentracyjnego i stamtąd nie wrócili (zdj. nr 9). Źródłem informacji o pracy artystycznej Kirszenbauma aż do jego przedwczesnej śmierci w 1954 roku w Paryżu są zaproszenia, broszury wystawowe, fotografie oraz plakat retrospektywy z 1962 w paryskiej Galerii Karl Flinker. Wystawy indywidualne jego prac miały miejsce między innymi w 1946 roku w Maison de la Pensée Française w Lyonie oraz w Paryżu: w 1947 roku w Galerii Quatre Chemins, w 1951 roku w Galerii André Weil i w 1953 roku w Galerii Au Pont des Arts. Jednak najbardziej wspierała Kirszenbauma baronowa Alix de Rothschild, która po wojnie pomagała prześladowanym artystom, pobierając u niego lekcje malowania, kupując jego dzieła i wystawiając w roku 1947 jego aktualne prace „Arts sacrés, sujets religieux“ w swojej rezydencji przy Avenue Foch 21 w Paryżu. W 1946 roku artysta brał także udział w wystawie grupy artystycznej Salon de Mai, utworzonej w opozycji do narodowych socjalistów w 1943 roku, w czasie niemieckiej okupacji Paryża. Również w 1946 roku uczestniczył w Salon des Tuileries, w 1947 roku w wystawie grupy Les Surindépendants, do której przystąpił rok później, oraz w 1954 roku w Salon des peintres témoins de leur temps.

Z uwagi na utratę niemalże wszystkich dzieł wczesnego okresu twórczości artysty, na obecnej wystawie zobaczyć można tylko jeden obraz z okresu berlińskiego, a mianowicie portret Sigmunda Freuda z 1930 roku (zdj. nr 10, z prawej), oraz trzy obrazy, które powstały w czasie od początku pobytu w Paryżu do wybuchu II wojny światowej. Zmiana takiego stanu rzeczy byłaby możliwa tylko wtedy, gdyby wypożyczono eksponaty ze zbiorów odległych muzeów, przykładowo powstały w 1925 roku w Berlinie autoportret z Muzeum Fransa Halsaw Haarlemie albo obrazy przedstawiające sceny żydowskie, namalowane w latach trzydziestych w Paryżu i obecnie przechowywane w izraelskich muzeach. O ile, powstały być może na podstawie fotografii portret Freuda, o którym nic bliższego nie wiadomo, stylem, charakteryzującym się ciemną i plamistą kolorystyką, sztywnością pozy portretowanego i pozycją dłoni, przypomina portrety Oskara Kokoschki z pierwszej dekady XX w. lub malowane dekadę później wizerunki Chaima Soutine‘go, to w Paryżu Kirszenbaum odnajduje swój własny styl: po zapoznaniu się w muzeach i galeriach z pracami impresjonistów oraz będąc pod wpływem École de Paris, grupy, która w tym czasie znacznie się powiększyła o przybyszy z Europy Wschodniej, Kirszenbaum stał się mistrzem szarości i jej odcieni, podczas gdy jaskrawe czy żywe kolory wyznaczają układ kompozycyjny jego prac. Praca „Mężczyzna z papierosem“ (Mann mit Zigarette, zdj. nr 10, po środku), wykonana tuszem kolorowym w 1935, przedstawia scenę z życia codziennego w Staszowie. „Przybycie Mesjasza do wioski“ (Ankunft des Messias im Dorf, 1939, zdj. nr 11) natomiast, należy do serii kilku podobnych obrazów, w których artysta przedstawia Jezusa wjeżdżającego do Jerozolimy tak, jakoby był chasydem wjeżdżającym na białym ośle do Staszowa lub do którejś z żydowskich wsi. Kirszenbaum łączy w ten sposób biblijny przekaz ze wspomnieniem o życiu w sztetlu. Niewykluczone, że podstawą do jego powstania był obraz Jamesa Ensora pod tytułem „Wjazd Chrystusa do Brukseli“ (1888).

W 1942 roku, kiedy artyście udało się zbiec z obozu pracy w Bellac, ukrywał się w nieokupowanej części Francji, najpierw w mieście Limoges, a potem w Lyonie. Zarówno w czasie pobytu w obozie jak i ukrywając się, tworzył obrazy. Pięć z nich można zobaczyć na wystawie (zdj. nr 12), a są nimi: „Mesjasz i anioły przybywają do wioski“ (Der Messias und die Engel erreichen das Dorf, 1942, zdj. nr 13), na którym widać tłum ludzi oraz malarza trzymającego paletę w ręku i malującego obraz mający utrwalić tę scenę, „Nosiwoda“ (Wasserträger, 1942, zdj. nr 14) zapamiętany z dzieciństwa w Staszowie, „Żyd na ośnieżonej ulicy“ (Jude auf einer winterlichen Straße, 1942), „Zbieracz chrustu“ (Holzsammler, 1941) oraz jeden pejzaż zimowy z 1941 roku, w którego przypadku nie jest jasne, czy przedstawia krajobraz polski czy francuski. Są też trzy portrety Kirszenbauma wprowadzające w okres powojenny: jeden niewyraźny, przypuszczalnie kreślony z pamięci wizerunek zaginionej żony Helmy, jeden autoportret (1947) oraz powstały około 1950 roku portret Alix de Rothschild (zdj. nr 15).