Jan Skala (1889–1945). Bliski serbołużycki współpracownik Związku Polaków w Niemczech

Jan Skala urodził się 17 czerwca 1889 roku we wsi Nebelschütz (Njebjelčicy) we wschodniej Saksonii. Jego ojciec, Jakub Skala, pracował w okolicznych kamieniołomach. Matka, Maria, zajmowała się domem i dorabiała krawiectwem. Para doczekała się szóstki potomstwa (Jan był trzeci w kolejności). Wprawdzie w domu nie przelewało się, rodzice postanowili dać Janowi wykształcenie. Po przeniesieniu się do sąsiedniego Panschwitz (Pančic), chłopiec rozpoczął naukę w szkole ludowej, potem przez rok uczył się w katolickim seminarium nauczycielskim w Bautzen. Jednak zła sytuacja materialna rodziny doprowadziła do przerwania edukacji. Następnie Jan uczył się zawodu garncarza i malarza na porcelanie. W kolejnych latach podejmował pracę w różnych zakładach ceramicznych w Niemczech i Czechach. W tym czasie zainteresował się myślą socjaldemokratyczną i ruchem serbołużyckim.

Nie porzucił jednak pragnienia dalszej nauki. Kontynuował edukację na kursach wieczorowych. Jeszcze przed I wojną światową zadebiutował jako publicysta socjaldemokratyczny i poeta (pierwszy tomik poezji wydał kilka lat później, w 1920 r.). Jan Skala od 1916 r. brał udział w I wojnie światowej. W szeregach niemieckiej armii walczył na różnych frontach. Odbył kurs dla tłumaczy. W kolejnych latach doskonalił znajomość kilku języków słowiańskich. W czasie wojny napisał kilka reportaży, które jednak nie były pochwałą działań zbrojnych, typową dla propagandy tego czasu. W 1917 r. poślubił Berliniankę Elsę Marię Lachmann, z którą miał trójkę dzieci: dwie córki i syna.

Po wojnie i rewolucji krótko był członkiem w Berlinie paramilitarnej jednostki wspierającej policję w okresie turbulencji wewnętrznych w kraju. Już w 1919 roku powrócił jednak na Łużyce i zaangażował się w działalność polityczną i społeczną. Był współtwórcą Łużyckiej Partii Ludowej i wydawał jej organ, „Serbski Dźenik” („Serbołużycki Dziennik”). Partia Ludowa dążyła do pokojowego współżycia Niemców i Serbołużyczan w warunkach poszanowania praw mniejszości (Skala był do 1933 roku członkiem zarządu partii). Natomiast na łamach gazety podejmował m.in. problemy mniejszości narodowych w Niemczech.

Na początku 1921 roku w Bautzen podjął współpracę z gazetą „Serbske Nowiny” („Serbołużyckie Nowiny”) , jednak z powodu różnic politycznych szybko z niej zrezygnował. Po opuszczeniu Bautzen udał się do Pragi i znalazł tam pracę jako redaktor w „Prager Presse”, czechosłowackiej niemieckojęzycznej gazecie rządowej. W czasie pobytu w Pradze w 1922 roku stworzył program polityczny dla Serbołużyczan „Wo serbskich prašenjach” („O problemie łużyckim”). Postulował stabilizację gospodarczą wsi łużyckiej jako gwarancję zachowania języka i tożsamości łużyckiej, osłabionej migracjami do miast w poszukiwaniu lepszych warunków egzystencji. Był przez całe życie lojalnym obywatelem Niemiec i był przeciwny postulatom odłączenia Łużyc i włączenia ich do państwa czechosłowackiego (jak np. część polityków z regionu domagała się tego w 1919 roku). Takie jednoznaczne stanowisko nie przyniosło mu poparcia elit politycznych Pragi, dlatego postanowił wyjechać do Berlina i tam kontynuować działalność polityczną, organizacyjną i publicystyczną na rzecz mniejszości serbsko-łużyckiej.