Dziesięciu Zapomnianych w parku

Miejsca pracy przymusowej w Wetter nad Ruhrą jako miejsca pamięci

W latach 1939-1945 na terenie Wetter istniało wiele obozów dla jeńców wojennych i osób wykonujących prace przymusowe, także dla kobiet, rodzin i dzieci. Zwiększony popyt na zagraniczną siłę roboczą zgłaszały nie tylko lokalne firmy, ale także Urząd Miasta Wetter. Osoby internowane pracowały i żyły pod stałą kontrolą strażników oraz w ściśle limitowanych i nieludzkich warunkach. Wysokość ich wynagrodzenia i ilość przysługującej im żywności były ustalane zgodnie z rasistowską hierarchią reżimu: „wschodni robotnicy i robotnice” (Ostarbeiter) otrzymywali najmniejsze wynagrodzenie i najmniej jedzenia[16]. W czasie od 5 kwietnia 1942 roku do 29 czerwca 1945 roku w mieście zmarło 75 osób przymusowo internowanych[17]. Z dotychczasowych ustaleń miejskiego archiwum wynika, że zmarło więcej osób, jednak w księgach zgonów nie zostały one zarejestrowane. Ich losy zostały wyjaśnione dopiero po wojnie. Ostatni wpis o zmarłym jeńcu wojennym został dokonany w maju 1966 roku[18]. Wielu młodych obcokrajowców, którzy między 1939 a 1945 rokiem przez totalitaryzm panujący w Niemczech, a więc też w Wetter, musieli stracić życie, miało tożsamość, ale nie miało przyszłości. Z historycznego i etycznego punktu widzenia władze miasta są zatem zobowiązane do zachowania pamięci o tych czasach doznanej krzywdy i przeżytej tyranii oraz do zakotwiczenia jej w miejskiej działalności kulturalno-wychowawczej. Część firm, będących miejscem codziennej ciężkiej pracy wielu zagranicznych pracowników i pracownic, istnieje jeszcze dziś. Tereny obozów, w których spędzali swój skąpy wolny czas, zostały częściowo zabudowane blokami mieszkalnymi. I choć ulice, przy których mieściły się obozy, nadal istnieją, to jednak nic nie wskazuje na to, że swego czasu panowała tu krzycząca niesprawiedliwość i morderczy wyzysk. Jedynie położone na uboczu miasta cmentarze stanowią niejako „topografię minionego terroru” – publicznie widoczną, ale niezrozumiałą dla kolejnych pokoleń i nowo przybyłych mieszkańców miasta. Pamięć historyczna odgrywa istotną rolę również w procesie pomyślnego starzenia się pokoleń, bowiem ma coraz większy wpływ na to, jak i co ludzie pamiętają oraz jak postrzegają samych siebie w tym procesie[19].

We wrześniu 2019 roku autorka, chcąc przypomnieć i przybliżyć mieszkańcom konkrety związane z robotami przymusowymi w Wetter, wystąpiła do Rady Miasta z inicjatywą kontynuowania opieki nad grobami ofiar wojny i przemocy oraz przywrócenia im (o ile jest to możliwe oraz analogicznie do innych ofiar wojny) ich tożsamości a także ustawienia przy grobach tablic informacyjnych, które wyjaśniałyby kontekst historyczny wydarzeń; podobnie – oznakowanie miejsc byłych obozów jenieckich, obozów pracy przymusowej i innych obiektów związanych z tym tematem na terenie Wetter tabliczkami z informacjami na temat historii danego miejsca, aby w ten sposób upamiętnić losy ludzi różnych narodowości, którzy w tym przemysłowym mieście pracowali.

Zgodnie z decyzją Rady Miasta z dnia 22 października 2019 roku, podczas wizji lokalnej przeprowadzonej z udziałem przedstawicieli Sekcji Ochrony Zabytków, Krajobrazu i Kultury Budowlanej w Westfalii Regionalnego Stowarzyszenia Westfalii-Lippe (Landschaftsverband Westfalen-Lippe-Denkmalpflege, Landschafts- und Baukultur in Westfalen) również w przypadku „Miejsca pamięci poświęconego robotnikom przymusowym na Starym Cmentarzu przy Bornstraße” stwierdzono, że „ma on wartość zabytkową w rozumieniu przepisów o ochronie zabytków”. 12 grudnia 2019 Rada Miasta jednogłośnie przychyliła się do wniosków autorki i podjęła następujące decyzje: „1. Zarządowi Miasta powierza się znalezienie kilku stosownych miejsc na terenie miasta, w których można będzie nawiązać do historii robót przymusowych. 2. Zarząd Miasta wzywa się do ponownego nawiązania kontaktu z polskim konsulatem w celu przekazania prośby Rady Miasta Wetter nad Ruhrą o wyrażenie zgody na dokonanie godnej przeróbki tablicy z cmentarza przy Bornstraße”.

Do października 2021 roku decyzji tych nie zrealizowano. Latem tego samego roku drewniana tablica z dziesięcioma inskrypcjami zniknęła wprawdzie spod iglaków w parku, ale w międzyczasie autorka odkryła ją na terenie Miejskiego Zakładu Gospodarki Komunalnej (Stadtbetriebe).

Działania na rzecz kultury pamięci w Wetter będą kontynuowane.

Thea Struchtemeier, październik 2021 r.