Stanisław Przybyszewski (1868–1927)
Stanisław Przybyszewski przybył do Berlina w 1888 roku jako absolwent gimnazjum w Wągrowicach na Kujawach i został na następne sześć lat. W 1889 roku zaczął studia architektoniczne, po roku zamienił je na medycynę. Żadnych ze studiów nie ukończył, ponieważ za kontakty z ruchem robotniczym został aresztowany a w rezultacie ostatecznie wydalony z uczelni w 1893 roku. Przykładne życie studenta architektury czy medycyny zupełnie mu nie odpowiadało. Był jednym z tych, którzy kreowali życie berlińskiej bohemy. Wokół „Stacha” zbierali się wielcy artyści i literaci lat dziewięćdziesiątych końca XIX wieku, tacy jak August Strindberg, Ola Hansson, Paul Scheebart, Carl Ludwig Schleich, Otto Erich Hartleben, Franz Ewers, Julius Bierbaum, Franz Sarvaes, Julius Hart i Edvard Munch. Ten ostatni będąc pod wrażeniem „Mszy żałobnej” Przybyszewskiego namalował słynny obraz „Krzyk” (1903) i wręczył mu go w prezencie. Także niemiecki pisarz Richard Dehmel był z Polakiem blisko zaprzyjaźniony.
Grupa przyjaciół wraz z Przybyszewskim spotykała się głównie w knajpie „Das schwarze Ferkel” (na rogu ulic Neue Wilhemlstrasse i Unter den Linden), która była najważniejszym punktem spotkań dla całonocnych sympozjów. Mimo lub z powodu intensywnego stylu życia, czas Przybyszewskiego spędzony w Berlinie był bardzo owocny. Tutaj zostały wydane m.in. „Msza żałobna” 1895, „Wigilie” 1899 i „De profundis” 1895. W Berlinie Przybyszewski pracował także na stanowisku redaktora polskojęzycznego, wydawanego na miejscu, socjalistycznego tygodnika „Gazety Robotniczej”. Także tu był jednym z założycieli artystyczno literackiego czasopisma „PAN”, najważniejszego pisma modernistycznego w Niemczech. Publikował także na łamach gazety „Die Fackel” (satyryczna gazeta pisarza i wydawcy Karla Krausa), a także w „Freie Bühne” (gazeta literacka wydawnictwa S. Fischer).
W latach 1894–898 Przybyszewski kursował między Berlinem a Norwegią, ojczyzną swojej żony Dagny Juel. W 1898 roku wyprowadził się do Krakowa, gdzie wydawał gazetę „Życie”. Warszawa, Toruń i Monachium były jego następnymi przystankami. Po I Wojnie Światowej mieszkał krótko w Pradze. W 1919 roku powrócił ostatecznie do Polski, gdzie zaangażował się silnie w odbudowę państwa Polskiego. W 1924 roku przeprowadził się do Warszawy gdzie pracował w Kancelarii Cywilnej Prezydenta Polski. Jako symbol uznania i jego zaangażowania w odnowę Młodej Polski otrzymał w 1925 roku Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski. W 1927 roku wrócił na Kujawy gdzie w majątku Jaronty niedaleko Inowrocławia zmarł w wieku 59 lat.
Daty biograficzne:
Urodzony 7 maja 1868 roku w Łojewie na Kujawach
1881–1884 / niemieckie gimnazjum w Toruniu
1884–1889 / niemieckie gimnazjum w Wągrowicach
1889 / studia na oddziale architektury, niezakończone
1890–1893 / studia na oddziale medycyny, niezakończone
1892 / redaktor „Gazety Robotniczej” w Berlinie
1893 / małżeństwo z norweską pisarką Dagny Juel
1894–1898 / pobyt w Berlinie i Norwegii
1898 / wydawca gazety „Życie” w Krakowie
1905 / przeprowadzka do Torunia
1905 / małżeństwo z Jadwigą Kasprowicz
1906 / przeprowadzka do Monachium
1919 / powrót do Polski
1919 / praca urzędnika i tłumacza w Poznaniu
1920 / praca urzędnika i tłumacza w Gdańsku
1924 / przeprowadzka do Warszawy
1927 / powrót na Kujawy
zmarł 23 listopada 1927 w Jarontach
Bibliografia:
opowiadania
- „Msza żałobna”, wydawnictwo Fontane, Berlin 1893
- „Wigilia”, wydawnictwo Fontane, Berlin 1901
- „De profundis”, wydawnictwo H. Storm, Berlin 1900
- „Epipsychidion”, wydawnictwo Fontane, Berlin 1900
- „Androgyne”, wydawnictwo Fontane, Berlin 1906
- „Krzyk”, wydawnictwo Müller, München 1918
powieści
- „W drodze”, wydawnictwo Fontane: Berlin, 1895
- „W Malstrom”, wydawnictwo H. Storm: Berlin,1895
- „Ueber Bord”, wydawnictwo H. Stom: Berlin, 1896
- „Dzieci szatana”, wydawnictwo Müller, München 1919
- „Synowie ziemi”, powieść w trzech częściach, wydawnictwo Fontane, Berlin 1905.
sztuki teatralne
- „Tolerancja miłości”, wydawnictwo Fontane, Berlin 1902
- „Śnieg”, wydawnictwo Marchlewski, München 1903
- „Śluby”, wydawnictwo Etzold, München 1906
eseje
- „O psychologii jednostek”, wydawnictwo Fontane, Berlin 1892
- 1. „Chopin i Nietzsche” 1892
- 2. „Ola Hansson” 1892
- „Geneza zła. Pochodzenie i kult szabatu czarownic, satanizmu i czarnej mszy (ezoteryzm i entuzjazm)”, wydawnictwo Zerling, Berlin 1984, (tytuł wcześniejszy: Synagoga szatana).
- „Z polskiej duszy. Próba (pisma o zrozumieniu narodu)”, Diederichs, Jena 1917.
Adam Gusowski, czerwiec 2014 r.
