Józef Feliks Gawlina (1892–1964). Legendarny polski duszpasterz i biskup w Niemczech

Dzieciństwo i młodość
 

Józef Feliks Gawlina urodził się 18 listopada 1892 r. w Strzybniku (Silberkopf), 6 km od Raciborza (Ratibor) na Śląsku Opolskim. Jego rodzicami byli Franciszek i Joanna z domu Banaś. Uczęszczał do szkoły ludowej w Strzybniku, po jej ukończeniu przeniósł się do gimnazjum typu humanistycznego w Raciborzu. Początkowo chodził pieszo, później zamieszkał na stancji w Raciborzu, następnie przeniósł się do Rybnika. Tam w 1914 r. ukończył niemieckie Królewskie Pruskie Gimnazjum. Bezpośrednio po uzyskaniu świadectwa zapisał się na wydział teologiczny Uniwersytetu we Wrocławiu (Breslau) w semestrze letnim i zamieszkał w konwikcie. Studia dzieliły się na semestr letni i zimowy. Złożenie egzaminów i odbycie rocznego alumnatu upoważniały do ubiegania się o święcenia kapłańskie. W drugim semestrze studia zostały przerwane przez powołanie do wojska pruskiego, został wcielony do 11 pułku grenadierów, 3 kwietnia 1915 wyruszył na front francuski. W listopadzie został ranny i odkomenderowany do Wrocławia, służył w garnizonie i dalej studiował. We wrześniu 1917 został wysłany na front turecki, w 1918 dostał się pod Damaszkiem do niewoli, zwolniony w listopadzie 1919 r.

Gawlina jako ksiądz
 

Po powrocie z niewoli rozpoczął dalej studia w semestrze zimowym 1920 we Wrocławiu. Mając 28 lat został 19 czerwca 1921 wyświęcony przez biskupa wrocławskiego Adolfa Bertrama na księdza. Jako obywatel niemiecki skierowany został do pracy w parafii Dębieńko (Debenko) w części Śląska należącej do Niemiec, gdzie pracował przez rok. W kwietniu 1922 przeniesiony został do Tych (Tichau). Dnia 21 maja 1923 poprosił o przeniesienie go do nowopowstałej administracji Apostolskiej Śląska Polskiego w Katowicach. Administrator diecezji ks. August Hlond zamianował go 7 lipca 1924 sekretarzem generalnym Ligi Katolickiej na teren administracji apostolskiej na Śląsk po stronie polskiej. W dniach 2.-4. września 1924 r. zorganizował III Zjazd Śląski w Katowicach, uważany jako jego duży sukces osobisty. Na Zjeździe zrodziła się idea przyszłej Katolickiej Agencji Prasowej i założenia katolickiego dziennika. Dnia 25 września ks. Hlond oddał w ręce ks. Gawliny redakcję „Gościa Niedzielnego”, tygodnika Administracji Apostolskiej, a potem diecezji katowickiej, po ks. Teodorze Kubinie. W 1926 r. August Hlond został biskupem gnieźnieńskim i poznańskim oraz prymasem polski, a w czerwcu 1927 r. zamianowany kardynałem. Jako prymas Polski zlecił Gawlinie zorganizowanie w Warszawie katolickiej Agencji Prasowej (1927–1929). Podczas pobytu w Warszawie Gawlina uzyskał dyplom magisterski z teologii moralnej(1928), a później doktorat. W marcu 1929 powrócił do Katowic i został mianowany przez biskupa Arkadiusza Lisieckiego radcą i notariuszem kurialnym oraz kierownikiem Akcji Katolickiej diecezji katowickiej (utworzonej przez Piusa XI 28.10.1925 r.). 21 lipca 1931 r. objął probostwo parafii św. Barbary w Królewskiej Hucie (Königshütte, od 1934 r. jako Chorzów), założył biuro „Caritasu”, ochronkę dla dzieci, kuchnię ludową dla biednych i zainicjował wydawanie tygodnika „Wiadomości Parafialne”. W latach 1925 i 1931 przewodniczył pielgrzymkom diecezjalnym do Włoch. Z racji nawału pracy zrezygnował z funkcji dyrektora Akcji Katolickiej i kanonika kapituły Katedralnej w Katowicach; parafia w Chorzowie liczyła 30 tysięcy wiernych. 

Biskup Polowy
 

W lutym 1933 r. marszałek Józef Piłsudski zaproponował ks. Gawlinie objęcie funkcji biskupa polowego Wojska Polskiego. Piłsudski zastrzegł sobie określanie zadań biskupa polowego, sprawy technicznie i organizacyjne miał Gawlina omawiać z gen. Adamem Korwin-Sokołowskim. Ze wstępną datą od 1 stycznia 1933 r. został mianowany biskupem polowym, a święcenia biskupie przyjął ks. Józef Gawlina w swojej parafii w Chorzowie dnia 19 marca 1933 r., w dzień imienin nominata. Święceń udzielił kardynał August Hlond, a współkonsekratorami byli biskup katowicki Stanisław Adamski i biskup łódzki Wincenty Tymieniecki[1]. Nowo mianowany biskup otrzymał honorowe obywatelstwo Królewskiej Huty. W swój herb biskup przeniósł elementy związane z Chorzowem: brama – symbol św. Barbary, patronki górników i artylerzystów – oraz hasło „Turris fortissima – nomen Domini” („Najmocniejszą wieżą – to imię Pańskie”). 

9 kwietnia nastąpił ingres biskupa-nominata do katedry polowej w Warszawie. Zachował struktury kurii biskupiej, podlegało mu wówczas 128 kapelanów wojskowych. Jeździł po najodleglejszych poligonach i koszarach, chętnie odwiedzał żołnierzy, z nimi się spotykał, rozmawiał, pytał i pocieszał. W kontaktach był bezpośredni, w miarę możliwości wstawiał się za żołnierzami, czym nieraz naraził się dowódcom[2]. Dał się wkrótce poznać jako doskonały konferencjonista, dobry kaznodzieja i propagator kultury katolickiej. Jego talent podbił serca ludzkie na pogrzebie marszałka Piłsudskiego w maju 1935 r. Założył nowe ośrodki duszpasterstwa wojskowego, kościoły garnizonowe i szkolne. Poświęcał dużo czasu na pracę i spotkania z młodzieżą, zgrupowaną w Hufcach Pracy. Na krótko przed II wojną światową został mianowany arcybiskupem metropolitą warszawskim.

[1] Józef. Bańka, Arcybiskup Józef Gawlina III, DPZG nr/1970, s. 303-315.

[2] Jerzy Myszor, Arcybiskup Józef Gawlina – Wspomnienia, Katowice 2004, s. 125 ff.