Strony Pełny tekst

Jesekiel Kirszenbaum – Wystawa w Solingen

Przy okazji roku tematycznego „Else Lasker-Schüler und ‚Der Sturm‘“ (Else Lasker-Schüler i „Der Sturm“) Centrum Sztuk Prześladowanych przy Muzeum Sztuki w Solingen (Zentrum für verfolgte Künste im Kunstmuseum Solingen) od 31 marca do 5 maja 2019 roku prezentuje wystawę około siedemdziesięciu obrazów i rysunków polsko-żydowskiego malarza Jesekiela Dawida Kirszenbauma (także: Jesekiel David, Jechezkiel David, Kirschenbaum, 1900-1954). Wystawa odbywa się również w ramach Dni Kultury Żydowskiej Rhein-Ruhr (Jüdische Kulturtage Rhein-Ruhr). Kirszenbaum, urodzony w Staszowie, mieście w znajdującym się pod rządami Rosji Królestwie Kongresowym, udał się w roku 1920 do Duisburga w Zagłębiu Ruhry, by, pracując jako górnik, zarobić na studia, które odbywał na weimarskiej uczelni Państwowy Bauhaus (Staatliches Bauhaus) w latach 1923-1924, po czym przeniósł się do Berlina. Był aktywnym członkiem berlińskiego środowiska artystycznego i jako karykaturzysta i ilustrator pracował między innymi dla berlińskich czasopism Ulk, Der Querschnitt oraz Die Rote Fahne a także dla wychodzącego w Monachium tygodnika Jugend. W 1927 roku Herwarth Walden (1878-1941), właściciel berlińskiej galerii Der Sturm, pokazał jego prace, chcąc w ten sposób nawiązać do przedwojennych sukcesów galerii odnoszonych w wyniku wystawiania prac Marca Chagalla. Do wielkiego przełomu jednak nie doszło. W 1929 roku Kirszenbaum został członkiem niemieckiego Zjednoczenia Artystów Rewolucyjnych Asso (Assoziation revolutionärer bildender Künstler Deutschlands - „Asso“) i odtąd regularnie brał udział w wystawach grupowych związku. W 1933 roku wraz z żoną Helmą, z domu Joachim, uciekł przez nazistami do Francji. 600 jego prac zostało zniszczonych w jego paryskiej pracowni, jego żonę zamordowano w Auschwitz. Zmarł w 1954 roku w Paryżu. Wystawa w Solingen jest pierwszą wystawą indywidualną artysty w Niemczech od lat 30. XX w. Prace Kirszenbauma znajdują się w posiadaniu rodziny i w kolekcjach prywatnych oraz w Bauhaus-Archiv w Berlinie, w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie, w Muzeum Fransa Halsa w Haarlem, Musée du Petit Palais w Genewie, w izraelskich muzeach Tel Aviv Museum of Art, Israel-Museum w Jerozolimie i Mishkan Museum of Art w Ein Harod, a także w Centre Pompidou i w zbiorach Fonds national d'art contemporain w Paryżu.

Studiując Majmonidesa (Beim Studium des Maimonides), Berlin 1925, tusz na papierze, 50 x 32 cm, własność prywatna

Materiał prasowy / Spuścizna Kirszenbauma, Tel Awiw

W latach 1948-1949, uciekając przed wspomnieniami, ponurym nastrojem i zniszczeniami w Europie, Kirszenbaum udał się w podróż do Brazylii. Znalazł tam nie tylko przyjazne przyjęcie ale również tropikalny świat, który stał się dla niego inspiracją do tworzenia obrazów przedstawiających kraj i ludzi w czystych kolorach, wykonanych pod wpływem fowizmu i malarstwa rdzennych mieszkańców tego kraju oraz do robienia niemalże wizjonerskich eksperymentów kolorystycznych (zdj. nr 28, 29). W tym czasie uczestniczył nawet w wystawach: w 1948 roku w Galerii Domus, wiodącej galerii sztuki w São Paulo, oraz, w tym samym roku, w Instituto de Arquitetos do Brasil w Rio de Janeiro. Po powrocie do Paryża w roku 1949, który stał się jego „małą ojczyzną“, otrzymał francuskie obywatelstwo. W roku 1950 odbył kolejne podróże, tym razem do Maroka i Włoch, gdzie zainteresował się malowaniem natury, głównie egzotycznych owoców i roślin. Motywy jego martwych natur z roku 1952 przypominają wprawdzie prace Paula Cézanne‘a, jednak umiarkowany kubizm tych prac zbliża go raczej do Pabla Picassa (zdj. nr 28).

Kirszenbaum zmarł w 1954 roku w Paryżu, po ciężkiej chorobie nowotworowej, z którą zmagał się od 1951 do 1953 roku. Pierwsza w Niemczech, od prawie dziewięćdziesięciu lat, retrospektywa prac Kirszenbauma w Centrum Sztuk Prześladowanych w Solingen, umożliwia ekspertom i miłośnikom sztuki zapoznanie się z zupełnie nową twórczością artysty, która obejmuje liczne aspekty sztuki współczesnej, oraz przyczynia się do popularyzacji dotąd niedostrzeżonego ucznia Bauhausu. Kolejnych wystaw uzupełnionych eksponatami udostępnionymi przez większą liczbę podmiotów należy oczekiwać z niecierpliwością.

Axel Feuß, kwiecień 2019 roku

Dziękujemy Zentrum für verfolgte Künste(Solingen), Panu Nathanowi Diamentowi (Tel Awiw) oraz Pani Annie Taube (Goethe-Institut w Tel Awiwie) za pomoc i informacje.

Literatura przedmiotu:

Nathan Diament, Caroline Goldberg Igra (red.), J.D. Kirszenbaum (1900-1954). The Lost Generation, Paryż 2012.

Johanna Linsler, Jesekiel David Kirszenbaum, entre aspiration révolutionnaire et mémoire du shtetl (Jesekiel David Kirszenbaum, między rewolucyjnymi dążeniami a wspomnieniami z życia w sztetlu), [w:] Anne Grynberg, Johanna Linsler (red.), L’Irréparable. Itinéraires d’artistes et d’amateurs d’art juifs, réfugiés du „Troisième Reich“ en France(Bezpowrotność. Losy żydowskich artystek, artystów i znawców sztuki we Francji w czasie ucieczki z „Trzeciej Rzeszy“), Magdeburg 2013, s. 265/290-313.

J.D. Kirszenbaum (1900-1954). Retrospektiva, katalog wystawy, Muzeum Mimara, Zagrzeb 2018.