Jesekiel Kirszenbaum – Wystawa w Solingen

Okres po II wojnie światowej, na wystawie przedstawiony pod hasłem „Kunst nach der Shoa“ (Sztuka po Szoa, zdj. nr 16), objął w życiu Kirszenbauma tylko dziewięć lat. Prace tego okresu są siłą rzeczy najliczniejsze. W przeciwieństwie do poprzednich części ekspozycji, przedstawione tu dzieła służą jako przykłady większych serii prac, które do dziś znajdują się w muzealnych i prywatnych kolekcjach. Kirszenbaum był w tym czasie w rozpaczliwej sytuacji osobistej, o czym można przeczytać w poświęconych mu tekstach. Był bez pieniędzy i bez rodziny, całkowicie załamany po utracie żony i swego dorobku, więc aby przeżyć, musiał zwrócić się o pomoc do państwa francuskiego. Znalazł przyjaciół, na przykład Alix de Rothschild, którzy pomogli mu wyjść z kłopotów finansowych i psychicznych oraz zachęcali go do kontynuacji pracy artystycznej i do uczestniczenia w wystawach. 

W swoim malarstwie poruszał temat skutków wojny. Obraz „Matka z dwójką dzieci podczas ucieczki“ (Flucht einer Mutter mit zwei Kindern, 1945, zdj. nr 16, z lewej) to praca, w której powraca motyw wiecznie tułającego się, uciekającego i pozbawionego ojczyzny Żyda, motyw, któremu od 1938 roku artysta poświęcił wiele rysunków, akwafort i obrazów. Wielokrotnie malował anioły przenoszące w wieczność „zagubione dusze sztetla“, dla których „zabrakło miejsca na ziemi“ (zdj. nr 17). Malował muzyków (zdj. nr 18), którzy podobnie jak „Siedzący domokrążca“ (Sitzender Hausierer) czy „Żyd z talitem“ (Jüdischer Mann mit Tallit) (oba wykonane około 1945 roku, zdj. nr 19) przywołują w pamięci zwyczajnych mieszkańców Staszowa i na zawsze zaginiony świat sztetla. Przedstawione w stroju galowym postacie, takie jak „Trębacz“ (Trompeter, 1946, zdj. nr 20) i „Skrzypkowie“ (Violinisten, 1949), mógł również napotkać w Paryżu. Obie są odniesieniem do innego tematu Kirszenbauma z tego okresu (na tej wystawie go jednak zabrakło), którym byli klauni czy, mówiąc ogólnie, świat cyrku, tematu często poruszanego przez malarzy reprezentujących grupę École de Paris, głównie przez Georgesa Rouaulta (1871-1958), z którym Kirszenbaum mógł się przyjaźnić. Obrazy o tej tematyce, ukazujące płaszczyznowo ujęte postacie w jaskrawych kolorach, nawiązują do malarzy fowizmu, może do André Deraina. Wpływ malarzy francuskich, tu oczywisty wpływ młodo zmarłego Amedea Modiglianiego (1884-1920), zauważyć można także w portrecie młodego dziennikarza Roberta Girauda (1921-1997, zdj. nr 21), członka francuskiego ruchu oporu, aresztowanego przez Niemców (groziła mu nawet śmierć) w Limoges, skąd Kirszenbaum mógł go znać, i który od końca wojny mieszkał w Paryżu. 

Powrót pamięcią do dzieciństwa w Staszowie spowodował, że Kirszenbaum zaczął w tych latach bardziej intensywnie zajmować się Starym Testamentem i innymi tematami religijnymi. W 1947 roku stworzył między innymi monumentalny tryptyk, w którym przedstawił naturalnej wielkości postacie proroków Mojżesza, Eliasza i Jeremiasza; obecnie znajduje się on w Tel Aviv Museum of Art i nie znalazł się na wystawie. W tym kontekście należy wymienić także serię portretów chrześcijańskich świętych i żydowskich myślicieli (1945-47), a wśród nich portret ojca artysty, z których jedna część wykonana jest w stylu ekspresjonistycznym, a druga zbliżona do fowizmu, choć w przeważającej mierze są one utrzymane w ciemnej tonacji (zdj. nr 22-23). Tematykę religijną artysta ponownie przenosi do miejsca swego dzieciństwa, tym razem jednak decyduje się na ostrzejsze kolory: jeszcze raz można zobaczyć „Przybycie Mesjasza do sztetla“ (Ankunft des Messias im Stetl), obok obraz „Przelatujący anioł“ (Vorüberfliegender Engel), ponad budynkami i mieszkańcami miasteczka (oba z 1946 roku), w podobnej scenerii widać wniebowstąpienie proroka Eliasza na skrzydlatym koniu przedstawione na akwareli z 1954 roku, i na koniec pojawiają się Żydzi „Przed chrześcijańską statuą w mieście“ (Vor einer christlichen Statue in der Stadt, około 1947 roku) oraz „Kobiety podczas modlitwy“ (Betende Frauen) klęczące przed kolumną maryjną (1949) (zdj. nr 24). Przeciwieństwem tych prac są obrazy z 1947 roku, wykonane w charakterystycznych dla wczesnego okresu paryskiego delikatnych odcieniach szarości, z drobnymi barwnymi akcentami, takie jak: „Zgromadzenie pod drzewem“ (Versammlung unter dem Baum), prawdopodobnie kolejne wspomnienie ze Staszowa, oraz trudny do zlokalizowania „Pejzaż“ (Landschaft). Z uwagi na stylistyczne podobieństwo, oba te obrazy zaprezentowano na wystawie w sąsiedztwie kwiatowej martwej natury i pracy pod tytułem „Krajobraz z domem“ (Landschaft mit Haus), powstałymi w 1940 roku podczas pierwszego pobytu w obozie w francuskiej miejscowości Meslay du Maine (zdj. nr 25). 

Pod koniec lat czterdziestych, Kirszenbaum istotnie poszerzył swój styl, przekraczając w niektórych akwarelach granice abstrakcji. W tym celu zastosował swobodne, niemalże organiczne formy, odkryte w malarstwie przez Pieta Mondriana i Wasilija Kandinskiego już około 1910 roku, z których stworzył abstrakcyjne kompozycje i arabeski. W tym samym czasie Roger Bissière (1886-1964), członek École de Paris, odkrył dla siebie nową formę obrazu - tablicę, na której mieszał formy przedmiotowe z formami abstrakcyjnymi, podobnie jak uczynił to Kirszenbaum w swoich obrazach: „Abstrakcyjny ogród“ (Abstrakter Garten, 1949) oraz „Ryba na abstrakcyjnym tle“ (Fisch mit abstraktem Hintergrund, około 1948 roku, zdj. nr 26, 27). Wymienione prace zdradzają wyraźny wpływ twórczości Paula Klee, z którym Kirszenbaum utrzymywał koleżeńsko-przyjacielskie relacje podczas studiów w Bauhausie i później - w swoich wspomnieniach - opisał znaczenie jego sztuki dla własnej twórczości Twórczość Paula Klee była również inspiracją dla wczesnego Bissière‘a.