O polskiej braci górniczej, „polskich kopalniach” i robotnikach ze Wschodu – 100 lat obecności polskiej siły roboczej w Bochum (1871–1973)

Narodowy socjalizm i II wojna światowa
 

Podczas II wojny światowej nazistowska gospodarka wojenna czerpała swoją siłę roboczą, podobnie jak w latach 1914-1918, korzystając z potencjału zagranicznych rynków pracy. Aktualne badania naukowe wykazują, że w czasie II wojny światowej na rzecz nazistowskich Niemiec na terenach tak zwanej Wielkiej Rzeszy Niemieckiej (Großdeutsches Reich) pracowało przymusowo łącznie 13,5 miliona osób, w tym prawie 2,8 miliona Polaków.[22] Robotnicy przymusowi pracowali we wszystkich sektorach gospodarki: w rolnictwie i leśnictwie, w górnictwie oraz w przemyśle (zbrojeniowym), ale także w zakładach rzemieślniczych i w prywatnych gospodarstwach domowych. Zagłębie Ruhry wraz ze swoimi bogatymi złożami węgla kamiennego uważano wtedy za „(…) centralne ogniwo w nazistowskiej gospodarce wojennej”[23] (patrz zdj. nr 7).

Przyjmuje się, że w Bochum, w okresie II wojny światowej pracowało ponad 300 000 robotnic i robotników przymusowych różnych narodowości, w tym również spora liczba Polek i Polaków.[24] Byli oni kwaterowani w około 100 obozach i kwaterach dla robotników przymusowych, różnej wielkości oraz rozproszonych na całym obszarze miasta. W wielu z nich nie zabrakło także Polek i Polaków. Na przykład w obozie Bergen, utworzonym w latach 1941 i 1942, mieszkało około 600 cywilnych robotników przymusowych kopalni Constantin. Większość z nich stanowiły osoby pochodzenia polskiego i galicyjskiego (patrz zdj. nr 8 i 9).[25] Do 1943 roku kwatery robotników przymusowych w Bochum i okolicy mieściły się głównie w drewnianych barakach, które jednak podczas nalotów bombowych „(…) nie sprawdzały się ze względu na ich łatwopalność”[26]. W związku z tym Ministerstwo Rzeszy ds. Uzbrojenia i Amunicji (Reichsministerium für Bewaffnung und Munition) wydało rozporządzenie nakazujące budowę baraków z wytrzymałych materiałów budowlanych. Najwięcej robotników przymusowych w Bochum zatrudniał „Związek Bochumski” – koncern górniczo-hutniczy, który od 1937 roku był uznawany za „wzorcowy zakład narodowosocjalistyczny”[27] oraz, produkując ważny sprzęt wojenny dla Wehrmachtu, Luftwaffe i marynarki wojennej, stanowił jeden z filarów niemieckiej gospodarki wojennej.[28]

Wraz z napadem Niemiec na Polskę 1 września 1939 roku, „Związek Bochumski” musiał, podobnie jak w okresie I wojny światowej, część męskiej siły roboczej oddelegować do służby wojskowej. Wiele miejsc w przemyśle górniczo-hutniczym pozostało nieobsadzonych, dlatego od 1940 roku brak robotników coraz częściej zastępowano siłą roboczą z innych krajów.[29] W czerwcu 1944 roku na terenie „Związku Bochumskiego” powstał nawet podobóz obozu koncentracyjnego Buchenwald dla około2000 więźniów, który podlegał SS (patrz zdj. nr 10).[30] Był on zlokalizowany w zachodniej części Bochum, przy ulicy Brüllstraße położonej na terenie koncernu, który mieścił się między ulicami Kohlenstraße i Alleestraße, i tym samym znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie zakładów zbrojeniowych i amunicyjnych. Obóz składał się z 17 baraków, był otoczony wieżami strażniczymi i ogrodzony płotem pod wysokim napięciem. Więźniów obozu koncentracyjnego zwykle wykorzystywano do prac budowlanych i ziemnych na terenie obozu lub przydzielano do pracy w pobliskiej fabryce pocisków na dwie 12-godzinne zmiany. Fabryka produkowała przeważnie amunicję a więźniów zatrudniała na etapie produkcyjnym zwanym tłoczeniem, na którym pracowali przy olbrzymich prasach przerabiających rozżarzone bloki żelaza. Więźniowie wykonywali tę ciężką pracę bez jakiejkolwiek odzieży ochronnej, dlatego często doznawali ciężkich poparzeń.[31]