Polscy stypendyści w Niemczech przed Wiosną Ludów: Julian Szotarski

Okres Wielkiej Emigracji
 

W listopadzie 1830 w Warszawie wybuchło powstanie listopadowe mające na celu odzyskanie niepodległości Polski. Po jego stłumieniu w 1831 roku dziesiątki tysięcy powstańców musiały opuścić Polskę w ramach tzw. Wielkiej Emigracji. Kto pozostał w kraju, na tego czekały surowe kary. Oficerowie, intelektualiści i ich rodziny, ale także studenci opuszczali kraj, przekraczając granice austriacką i pruską. Powstanie było niezmiernie dotkliwe zwłaszcza dla studentów, bowiem zamykając wszystkie uczelnie wyższe w Królestwie Polskim, pozbawiono ich możliwości kontynuowania studiów w Polsce.

Większość emigrantów i emigrantek kierowała się do Francji, najczęściej do Paryża. Jednak z biegiem czasu coraz więcej Polek i Polaków kwaterowano w mniejszych miastach i miasteczkach, a udzielane im przez rząd francuski świadczenia ulegały stopniowemu zmniejszaniu. Byli jednak również tacy, którzy wybierali niemieckie uniwersytety, cieszące się w owym czasie niezmiernie dobrą opinią na arenie międzynarodowej. Panujący wówczas w Niemczech entuzjazm dla Polski sprawiał, że niemieckie uczelnie chętnie przyjmowały polskich uchodźców i uchodźczynie.

Podczas przemarszu przez Niemcy szczególnie entuzjastycznie witano Polki i Polaków na południu kraju, ogłaszając ich walczącymi o wolność bohaterkami i bohaterami Europy. Chęć niesienia pomocy była ogromna. Polskie komitety i stowarzyszenia pomocowe, które stworzono w trakcie powstania zgodnie z podziałem na płeć, zbierały pieniądze, gromadziły liczne dary rzeczowe i spore kwoty pieniężne oraz wysyłały je do Polski. Po stłumieniu powstania stan gromadzonych środków nadal był jeszcze bardzo wysoki, a że kontakty między uniwersytetami były bardzo ścisłe, a często sami profesorowie angażowali się w pomoc dla polskich obywateli, to od 1832/1833 roku zaczęto z tych funduszy tworzyć stypendia dla uchodźców podejmujących studia na uniwersytetach znajdujących się wzdłuż szlaków przemarszu. 

Julian Szotarski – student w Heidelbergu
 

„Muszę jednak przyznać, że nic nie wywarło na mnie takiego wrażenia, jak przyjęcie nas przez Niemców. Było to dla mnie zupełnie nowe, dotąd nieznane, błogie uczucie, które teraz sprawiało mi wewnętrzną przyjemność.” ([Julian Szotarski]: Skizzen aus Polen. Aus der Brieftasche eines polnischen Offiziers [Szkice z Polski. Z notatnika polskiego oficera], Frankfurt am Main 1832, s. 85).

Jednym z korzystających z tej pomocy stypendystów był pochodzący ze Śląska Julian Walenty Szotarski. Ów były student medycyny na warszawskiej uczelni oraz oficer powstania listopadowego wpisał się na listę studentów badeńskiego Uniwersytetu w Heidelbergu 6 czerwca 1832 roku; opuścił go jako doktor w 1836 roku. Prawdopodobnie tam właśnie spotkał dwunastu innych Polaków, którzy podjęli studia w Badenii, w tym Bronisława Trentowskiego, Faustyna Więckowskiego, Jana Gruszczyńskiego i Carla Taege. Polscy stypendyści studiowali w Heidelbergu za zgodą badeńskich władz. Szotarski był także pisarzem. W 1832 roku opublikował „Skizzen aus Polen” („Szkice z Polski”), w których opisywał swoje przeżycia podczas i po powstaniu, kiedy przebywał w Niemczech. Ukazały się one w dwóch wydaniach – jeden drukowany we Frankfurcie, drugi w Heidelbergu. Rok później wyszły jego „Pulawy: Historische Erzählung aus dem letzten polnischen Freiheitskampfe” („Puławy. Opowiadanie historyczne z okresu ostatnich walk Polski o niepodległość”), które zadedykował księciu Adamowi Jerzemu Czartoryskiemu. Poza tym tłumaczył na polski pisma Johanna Wolfganga von Goethego, a także rozprawy medyczne z angielskiego na niemiecki oraz publikował teksty krytyczne na temat literatury polskiej w niemieckich czasopismach.

Utwory, w których Szotarski pisał o walkach powstańczych i ucieczce z kraju, o przybyciu do Niemiec i napotkanym tu entuzjazmie dla Polski, o dawnej wrogości, ale i o nawiązującej się przyjaźni między Polską i Niemcami, mają częściowo charakter autobiograficzny. Do tego autor próbował pełnić rolę pośrednika kulturowego między Polską a Niemcami.

Po studiach w Niemczech Szotarski przeniósł się do Paryża, gdzie przebywając na emigracji, pracował jako wydawca, krytyk literacki i pisarz. Był bliskim przyjacielem Adama Mickiewicza, któremu miał towarzyszyć do końca w 1838 roku, nawet przy łożu śmierci.