Lesser, Aleksander
Lesser, Aleksander, polski malarz, rysownik, ilustrator i historyk sztuki, członek „szkoły monachijskiej”. Student Akademii Sztuk Pięknych w Dreźnie (Kunstakademie Dresden) w latach 1832-1835 oraz w Monachium (Akademie der Bildenden Künste München) w latach 1835-1840. Do 1846 roku mieszkał w Monachium. *13.05.1814 Warszawa, †07.03.1884 Kraków. Syn kupca żydowskiego pochodzenia, Lewiego Lessera (1791-1870) i Róży Loewenstein (1790-1840). W okresie nauki w liceum w Warszawie pobierał lekcje rysunku u Aleksandra Kokulara (1793-1846) oraz prywatne lekcje malarstwa u Józefa Paszkiewicza (1780-1844). W latach 1830-1831 studiował malarstwo na Oddziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem Antoniego Brodowskiego (1784-1832) i Antoniego Blanka (1785-1844) oraz rzeźbę u Pawła Malińskiego (1790-1853) i litografię. W latach 1832-1835 kontynuował studia w drezdeńskiej Akademii Sztuk Pięknych u Moritza Retzscha (1779-1857) i Carla Christiana Vogla von Vogelstein (1788-1868). Dnia 08.07.1835 roku wstąpił do Klasy Malarstwa na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium, gdzie studiował do 1840 roku pod kierunkiem przedstawicieli nazareńczyków - Petera von Corneliusa (1783-1867) i Juliusa Schnorra von Carolsfelda (1794-1872), a także malarza witrażowego Heinricha Marii von Hessa (1798-1863). Lesser był jednym z pierwszych polskich artystów, którzy udali się na studia do Monachium. Od 1836 roku był członkiem monachijskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki (Kunstverein München). Lesser był bardzo lubiany w monachijskim środowisku artystycznym, przyjaźnił się z wieloma artystami. W 1846 roku wrócił przez Kraków do Warszawy, gdzie z uwagi na doskonałe wykształcenie i towarzyskie obycie cieszył się popularnością i szacunkiem w kręgach artystów i literatów. Jego pracownia była miejscem spotkań miłośników sztuki; udzielał lekcji malarstwa Emilii Dukszyńskiej-Dukszcie (1837-1898) i Henrykowi Piątkowskiemu (1853-1932, członek „szkoły monachijskiej”). W okresie od 1851 do 1881 roku odbył wiele artystycznych podróży zagranicznych. Na przełomie lat 1859-1860 był współzałożycielem warszawskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, udzielał się także w jego zarządzie. W latach 1865-1868 zasiadał w zarządzie administracyjnym warszawskiej Klasy Rysunkowej.
W Krakowie angażował się w działalność Towarzystwa Naukowego Krakowskiego (TNK) od 1860 roku, a od 1878 w prace Komisji Historii Sztuki Polskiej Akademii Nauk. – W trakcie studiów w Monachium Lesser stworzył liczne prace przedstawiające weduty czy też detale architektoniczne miast takich jak Monachium, Ratyzbona, Bamberg, Starnberg, Füssen, Freiberg, Kolonia, Bonn, Frankfurt nad Menem itd. (kilkaset tego typu rysunków Lessera znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie). Ponadto malował głównie w stylu klasyczno-akademickim i romantyzmu nazareńczyków. Jego obrazy nawiązujące do dramatycznych epizodów polskiej historii wiernie oddają szczegóły historycznych wnętrz i szat („Obrona Trembowli przeciw Turkom 1675”, 1841); dzięki reprodukcjom litograficznym trafiały one do licznego grona odbiorców. Niejednokrotnie tworzył obrazy, których tematem były wydarzenia z historii żydowskiej („Kazimierz Wielki nadający przywileje Żydom w Polsce”, ok. 1860), ale też wydarzenia aktualne („Pogrzeb pięciu ofiar manifestacji w Warszawie w roku 1861”, 1866) oraz pozostawił po sobie spory zbiór portretów społeczeństwa i duchowieństwa Warszawy. Był także malarzem obrazów o tematyce religijnej, które malował na zlecenie kościołów katolickich i prawosławnych („Chrystus i św. Aleksander”, sprzed 1850 r.). Portrety rodzinne tworzył w stylu biedermeier. W 1860 roku wydany został w Warszawie album pod tytułem „Królowie polscy, wizerunki zebrane i rysowane przez Alexandra Lessera”, nad którym artysta pracował od 1857 roku (litografie do albumu wykonali Henryk Aschenbrenner i Władysław Walkiewicz). Lesser sporządzał także studia kostiumologiczne oraz wykonywał rysunki pomników architektury w Polsce i zagranicą, rzeźb, wytworów rzemiosła artystycznego, uzbrojenia itd. Poza tym wykonał ilustracje do dzieł literackich, m.in. Adama Mickiewicza i Antoniego Malczewskiego, oraz projekty kostiumów i scenografii dla teatrów w Warszawie. Od 1871 roku publikował – prawie wyłącznie – w różnych czasopismach (m.in. w Kłosach i Sprawozdaniach Komitetu TZSP) teksty poświęcone zagadnieniom z zakresu teorii sztuki i krytyki artystycznej. Jego prace znajdują się w Muzeach Narodowych w Warszawie, Krakowie i w Poznaniu, w zbiorach Biblioteki Kórnickiej oraz w Muzeum Okręgowym w Toruniu.
Literatura: Polski Słownik Biograficzny, Tom XVII, 1972; Słownik Artystów Polskich i w Polsce działających, Tom V, red. Janusz Derwojed, Warszawa 1993; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 5, 50; Jerzy Malinowski, Aleksander Lesser. Malarz historyczny, [w:] Żydzi w obronie Rzeczypospolitej, red. Jerzy Tomaszewski, Warszawa 1996; Jerzy Malinowski, Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich w XIX i XX wieku, Warszawa 2000; C. Rohrschneider, [w:] De Gruyter Allgemeines Künstlerlexikon, Tom LXXXIV, Berlin, Boston 2015, s. 216.
Źródła online:
Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 1, 02307 Alexander Lesser, https://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1809-1841/jahr_1835/matrikel-02307
Ponad 600 prac artysty ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie na portalu cyfrowe.mnw.art.pl. Dostęp w Internecie: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/results?q=Lesser%2C+Aleksander&action=SimpleSearchAction&mdirids=1&type=-2
Ponad 300 prac artysty na portalu europeana.eu. Dostęp w Internecie: https://www.europeana.eu/portal/pl/explore/people/28511-aleksander-lesser.html
Biografia artysty na portalu Culture.pl. Dostęp w Internecie: https://culture.pl/pl/tworca/aleksander-lesser
Renata Piątkowska, Lesser, Aleksander, [w:] Żydowski Instytut Historyczny (w języku polskim). Dostęp w Internecie: http://www.jhi.pl/psj/Lesser_Aleksander
Drzewo genealogiczne na portalu sejm-wielki.pl. Dostęp w Internecie: http://www.sejm-wielki.pl/b/psb.15070.1
Renata Piątkowska, Lesser, Aleksander, [w:] The Yivo Encyclopedia of Jews in Eastern Europe (w języku angielskim). Dostęp w Internecie: http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Lesser_Aleksander
(dostęp do źródeł online: 22.06.2018 r.)
Axel Feuß, sierpień 2018 r.
