Kramsztyk, Roman
Kramsztyk, Roman, polski malarz, rysownik i grafik, członek „szkoły monachijskiej“. W latach 1904-1908 student Akademii Sztuk Pięknych w Monachium (Akademie der Bildenden Künste München). Następnie przebywał krótko w Berlinie. W latach 1922-1923 ponownie tworzył w Berlinie. *18.08.1885 Warszawa, †06.08.1942 zastrzelony w getcie warszawskim. Syn pediatry Juliana Kramsztyka (1851-1925), wnuk rabina Izaaka Kramsztyka (1814-1889). Pobierał prywatne lekcje malarstwa i rysunku u Zofii Stankiewicz (1862-1955), Miłosza Kotarbińskiego (1854-1944) i Adolfa Edwarda Hersteina (1869-1932, członek "szkoły monachijskiej") w Warszawie. W latach 1903-1904 studiował przez jeden semestr na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie u Józefa Mehoffera (1869-1946). Dnia 4 maja 1904 roku wstąpił do Klasy Rysunku Johanna Caspara Hertericha (1843-1905) na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium. Następnie przebywał tymczasowo w Berlinie, gdzie prawdopodobnie miał kontakt z Hersteinem. Lata 1909-1914 spędził w Paryżu; podejmował wyjazdy studyjne do Bretanii; był członkiem polskich stowarzyszeń artystycznych i literackich. W latach 1914-1915, wraz z malarzem Eugeniuszem Żakiem (1884-1926, student monachijskiej szkoły Antona Ažbego w 1903 roku), przebywał kilka miesięcy na południu Francji i w Szwajcarii. W 1915 roku powrócił do Polski. W roku 1917 roku wziął udział w pierwszej wystawie polskich ekspresjonistów w Krakowie. W 1918 wraz z Żakiem i Tadeuszem Pruszkowskim (1888-1942) był założycielem Nowej Grupy. W 1922 i 1923 roku przebywał razem z Żakiem w Berlinie, gdzie ponownie doskonalił swe umiejętności malarskie u Hersteina i spotkał między innymi Marca Chagalla. W 1922 roku był współzałożycielem Stowarzyszenie Artystów Polskich „Rytm“, zrzeszającego początkowo tylko artystów krakowskich. W 1924 roku osiadł w Paryżu, utrzymując kontakty z mieszkającymi tam Polakami i międzynarodową sceną artystyczną. Corocznie podróżował do Warszawy, gdzie prowadził również pracownię artystyczną. W chwili wybuchu II wojny światowej przebywał w Warszawie. W listopadzie 1940 roku został internowany i trafił do warszawskiego getta; mimo namów przyjaciół, nie zdecydował się uciec z getta. Zginął zastrzelony przez Niemców podczas likwidacji getta. – Od 1910 Kramsztyk w swoich martwych naturach i pejzażach, głównie z południowej Francji i Hiszpanii, w kompozycji, kolorze i użyciu światła ulega wpływowi Paula Cézanneʻa (1839-1906) i przejawia pierwsze wpływy kubizmu. W 1918 roku zaczyna tworzyć kompozycje figuratywne, akty i portrety, które nawiązują do renesansu, manieryzmu i baroku, choć ich wykonanie nosi powściągliwy wpływ ekspresjonizmu. Muzycy i koncerty stają się powracającym motywem jego prac – podobnie jak u jego rówieśnika, wiedeńskiego malarza Maxa Oppenheimera (1885-1954), na którym być może się wzorował. Pod koniec lat dwudziestych używał cieplejszych, harmonijnych odcieni. Jego pejzaże emanują teraz wewnętrznym blaskiem i połyskującymi refleksami świetlnymi. Przede wszystkim jednak pozostawił po sobie liczne portrety przedstawicieli elity kulturalnej, ale i naukowców, wojskowych i polityków swoich czasów (takich jak: Moise Kisling, 1913, Artur Rubinstein, 1914, Ludwik Hirszfeld, 1923, aktorka Maria Strońska, 1920/1921, Marcel Sauvage, 1926/1927). Sporadycznie dokonuje on generalizacji typów ludzkich, dodając alegoryczne i metaforyczne atrybuty i rekwizyty oraz uogólniające tytuły (patrz obraz tytułowy). W grafice tworzy drzeworyty i litografie z portretami i aktami. Z okresu pobytu w getcie zachowały się rysunki typów ludzkich i warunków życia. Jego prace znajdują się między innymi w Muzeach Narodowych w Kielcach, Krakowie, Poznaniu, Szczecinie i Warszawie, w Muzeum Sztuki w Łodzi, w muzeach w Bytomiu, Częstochowie, Katowicach, Lublinie, Słupsku oraz w warszawskich muzeach, instytutach i zbiorach, w muzeum sztuki Mishkan Le’Omanut w Ein Harod, w Muzeum Izraela w Jerozolimie i w Muzeum Sztuki w Tel Awiwie, w Muzeum Puszkina w Moskwie, w nowojorskim Polskim Instytucie Naukowym w Ameryce, w Musée d’art et d’histoire du Judaïsme (Muzeum Sztuki i Historii Judaizmu) w Paryżu a także w Moderna Museet (Muzeum Sztuki Nowoczesnej i Współczesnej) w Sztokholmie.
Wystawy indywidualne: Warszawa: 1912 Salon Artystyczny Feliksa Richlinga; 1920/1921 Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych; 1937 Instytut Propagandy Sztuki / 1913 Kraków / 1914 Lwów (obecnie Lviv) / Poznań: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / Paryż: 1925, 1928 Galerie Druet; 1925/1926 Galerie Au Sacredu Printemps; 1930, 1937 Galeria Żak / Łódź, Miejska Galeria Sztuki;1934 Instytut Propagandy Sztuki. Inne wystawy w: Berlinie (1912, 1914), Wenecji (1914), Wiedniu (1915, 1928), Rzymie (1925), Pradze (1927), St. Louis (1932), Edynburgu (1933), Nowym Jorku (1933).
Wystawy zbiorowe: 1909, 1910, 1912, 1915-1917, 1919, 1921, 1922, 1924 Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych / 1913, 1930, 1931 Lwów (obecnie Lviv) / 1922 Kraków / 1913 Poznań: Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / Paryż: od 1908 Salon d’Automne, 1911, 1912, 1913, 1925, 1926 Salon des Indépendants, 1928-30, 1939 Salon des Tuileries. Ponadto międzynarodowe wystawy sztuki polskiej w Barcelonie (1912), Paryżu (1914, 1915, 1921, 1929, 1935), Sztokholmie (1929), Brukseli (1929), Pittsburghu (1931), Moskwie (1933).
Literatura: Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 23, 48; Renata Piątkowska (red.), Roman Kramsztyk 1885-1942, katalog wystawy, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 1997; Renata Piątkowska, „Intra muros“. Roman Kramsztyk w getcie warszawskim, [w:] Kwartalnik Historii Żydów, nr 2, 2002, s. 195-205; Renata Piątkowska, Między „Ziemiańską“ a Montparnasse'em. Roman Kramsztyk, Warszawa 2004; U. Makowska, [w:] De Gruyter Allgemeines Künstlerlexikon, Tom LXXXI, Berlin, Boston 2014, s. 472 i nast.; Nadine Nieszawer (red.), Artistesjuifs de l'école de Paris 1905 - 1939, Paryż 2015.
Źródła online:
Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna 3, 02792 Roman Kramsztyk. Dostęp w Internecie: http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1884-1920/jahr_1904/matrikel-02792 (dostęp: 09.02.2018 r.)
Irena Kossowska, Roman Kramsztyk (2001), na portalu culture.pl (po angielsku i po polsku). Dostęp w Internecie: http://culture.pl/en/artist/roman-kramsztyk (dostęp: 09.02.2018 r.)
19 prac artysty w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, na portalu Muzeum Cyfrowe. Dostęp w Internecie: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/results?q=Kramsztyk&action=SimpleSearchAction&mdirids=1&type=-2 (dostęp: 09.02.2018 r.)
5 prac artysty w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie, na portalu Centralna Biblioteka Judaistyczna. Dostęp w Internecie: http://cbj.jhi.pl/?q=Kramsztyk+Roman (dostęp: 09.02.2018 r.)
Liczne prace artysty na portalu artyzm.com. Dostęp w Internecie: http://artyzm.com/e_artysta.php?id=542&page=1 (dostęp: 09.02.2018 r.)
7 prac artysty na portalu domu aukcyjnego Agra Art, Warszawa. Dostęp w Internecie: http://www.agraart.pl/htdocs/english/new/gallery.php?off=0&curr=PLN&sch=1&ord=cu&s=1&gal=1&id_malarza=439 (dostęp: 09.02.2018 r.)
Nadine Nieszawer, Roman Kramsztyk. Warsaw (Poland) 1885 - Warsaw 1942, na portalu Ecole de Paris 1905-1939. Dostęp w Internecie: http://www.ecole-de-paris.fr/artiste/roman_kramsztyk (dostęp: 09.02.2018 r.)
Olga Szymańska, „Tell them to paint scenes from the ghetto“ (2016), na portalu Żydowskiego Instytutu Historycznego. Dostęp w Internecie: http://www.jhi.pl/en/blog/2013-08-18-tell-them-to-paint-scenes-from-the-ghetto (dostęp: 09.02.2018 r.)
Axel Feuß, kwiecień 2018 r.
