Hirszenberg, Samuel

Hirszenberg, Samuel, polski malarz, członek „szkoły monachijskiej“. W latach 1883-1887 student monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych (Akademie der Bildenden Künste München). *22.02.1865 Łódź, †15.09.1908 Jerozolima. Syn mistrza tkackiego Dawida Hirszenberga, brat malarza Leona (ok. 1870-1912) i architekta Henryka (1885-1955) Hirszenbergów, szwagier rzeźbiarza Henryka Glicensteina (1870-1942, członek „szkoły monachijskiej“). W latach 1876-1880 uczęszczał do Zespołu Szkół Rzemiosła w Łodzi. W latach 1881-1883 kształcił się pod kierunkiem Jana Matejki (1838-1893) w Szkole Rysunku i Malarstwa w Krakowie. Dnia 07.12.1883 roku rozpoczął studia w szkole malarstwa na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium; do 1887 roku studiował u Sándora (Alexandra von) Wagnera (1838-1919); przyjaźnił się z Olgą Boznańską (1865-1940, członek „szkoły monachijskiej“; jej portret wykonany przez Hirszenberga na przełomie lat 1904/1905 znajduje się obecnie w Galerii Narodowej we Lwowie) oraz z malarzem Aleksandrem Sochaczewskim (1843-1923). W 1887 roku został wyróżniony na wystawach w Krakowie i Monachium. Otrzymawszy stypendium od łódzkiego przedsiębiorcy Izraela Poznańskiego udał się do Paryża, gdzie w latach 1889-1902 wraz z malarzem Maurycym Trębaczem (1861-zamordowany w 1941 r., członek „szkoły monachijskiej“) studiował na Akademii Colarossiego (Académie Colarossi). W 1889 roku otrzymał srebrny medal na Wystawie Światowej w Paryżu. W latach 1892-1902 prowadził pracownię w Łodzi, w której angażował się w prace na rzecz żydowskiego środowiska artystycznego. W miesiącach letnich wraz z innymi artystami brał udział w plenerach malarskich organizowanych przez łódzkiego przemysłowca Stanisława Silbersteina (1869-1942) w jego posiadłości w Lisowicach. Na przełomie lat 1900-1901 udał się na zaproszenie Glicensteina do Włoch, gdzie w okolicach Rzymu malował pejzaże. W latach 1904-1907 prowadził pracownię w Krakowie, gdzie to również skupił wokół swojej osoby środowisko żydowskich artystów i krytyków sztuki. W 1907 i 1908 roku był nauczycielem w Szkole Rzemiosł Artystycznych „Becalel“ (Bezalel School of Arts & Crafts) w Jerozolimie. – Hirszenberg jest zaliczany do grona polskich artystów żydowskiego pochodzenia, którzy swoje obrazy o tematyce żydowskiej jako pierwsi prezentowali na międzynarodowych wystawach. Od czasu pobytu w Monachium malował sceny rodzajowe przedstawiające życie mieszczan, robotników i Żydów. Pierwsze sukcesy przyniosły mu obrazy: „Uriel Acosta i młodzieńczy Spinoza“ (1887, zaginiony) oraz „Szkoła Talmudystów – Jeszybot“ (1887, Muzeum Narodowe w Krakowie). Tworzył także monumentalne obrazy olejne o tematyce żydowskiej, pełne realizmu, ekspresji i alegorii, które, utrzymane w tradycji twórczości Maurycego Gottlieba (1856-1879, członek „szkoły monachijskiej“), odzwierciedlają żydowskie losy w diasporze. Są wśród nich takie dzieła jak powszechnie znany obraz „Spinoza wyklęty“ (1907, patrz zdjęcie tytułowe) oraz obrazy „Żyd wieczny Tułacz“ (1899, Israel Museum, Jerozolima), „Wychodźcy – Golus“ (1904) i „Czarny Sztandar“ (1907, Jewish Museum, Nowy Jork), które tworzą jeden cykl przedstawiający losy narodu żydowskiego. W jego pejzażach z Lisowic czy Włoch, powstałych na przełomie wieku, podobnie jak w portretach z tego okresu, daje się odczuć wpływ impresjonizmu. W swoim malarstwie z okresu pobytu w Palestynie Hirszenberg odszedł od tematów dramatycznych, malując pejzaże z okolic Jerozolimy w stylu późnego impresjonizmu a także portrety Żydów i Arabów. Jego prace znajdują się między innymi w Muzeach Narodowych w Krakowie i Warszawie, w Muzeum Sztuki w Łodzi, w Żydowskim Instytucie Historyczny im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie, w muzeum sztuki Mishkan Le’Omanut w Ein Harod, w Muzeum Izraela w Jerozolimie, w Tel Aviv Museum of Art, w Galerii Malarstwa im. A. A. Dejneki w Kursku, w Ben Uri Gallery w Londynie, w Galerii Narodowej we Lwowie, w Muzeum Żydowskim w Nowym Jorku oraz w Muzeum Polskim w Rapperswilu.

Wystawy indywidualne: 1894 Łódź, Grand Hotel / 1902 Warszawa, Salon Krywult / Kraków: 1905, 1907 Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych; 1929, 1933 Żydowski Dom Akademicki.

 

Wystawy zbiorowe: 1885-1906 Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych / 1886-1907 Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / Monachium: 1887, 1888, 1892, 1894-1896 stowarzyszenie Secesja Monachijska; 1902 Kryształowy Pałac / Paryż: 1889 Wystawa Światowa (srebrny medal); 1900 Wystawa Światowa (brązowy medal); 1905-1907 Salon / Berlin: 1891, 1895, 1906, 1907 Wielka Berlińska Wystawa Sztuki; 1901 Międzynarodowa Wystawa Sztuki; 1907 Wystawa Artystów Żydowskich.

 

Literatura: Karl Schwarz, Jewish Artists of the 19th and 20th Centuries, Nowy Jork 1949, s. 43-49; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 41; Richard I. Cohen, Jewish icons. Art and society in modern Europe, Berkeley 1998, s. 223-235; Jerzy Malinowski, Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich w XIX i XX wieku, Warszawa 2000; T. Szyma-Knasiecka, [w:] De Gruyter Allgemeines Künstlerlexikon, Tom LXXIII, Berlin, Boston 2012, s. 360-362; Bracia Hirszenbergowie – w poszukiwaniu ziemi obiecanej, katalog wystawy, Muzeum Miasta Łodzi, Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, Łódź, Warszawa 2017 (wydanie dwujęzyczne: polsko- angielskie); Bracia Hirszenbergowie – w poszukiwaniu ziemi obiecanej, teksty i materiały z konferencji naukowej w Muzeum Miasta Łodzi (25.10.2015 r.) oraz seminarium w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN (25.05.2017 r.), Łódź, Warszawa 2017 (wydanie dwujęzyczne: polsko- angielskie).

 

Źródła online:

Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 2, 04488 Samuel Hirschenberg, http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1883/matrikel-04488 (dostęp: 21.01.2018 r.)

Zofia Borzymińska, Hirszenberg Samuel, na portalu Żydowskiego Instytutu Historycznego. Dostęp w Internecie: http://www.jhi.pl/psj/Hirszenberg_Samuel (dostęp: 21.01.2018 r.)

Rafał Żebrowski, Silberstein Stanisław, na portalu Żydowskiego Instytutu Historycznego. Dostęp w Internecie: http://www.jhi.pl/psj/Silberstein_Stanislaw (dostęp: 21.01.2018 r.)

Mirjam Rajner, Hirszenberg, Szmul, [w:] The YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe. Dostęp w Internecie: http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Hirszenberg_Szmul (dostęp: 21.01.2018 r.)

 

Axel Feuß, kwiecień 2018 r.