Fałat, Julian

Fałat, Julian, polski malarz, rysownik i akwarelista, członek „szkoły monachijskiej“. W latach 1875-1880 student monachijskiej Akademii Sztuk Pięknych (Akademie der Bildenden Künste München). W 1881 roku pracował w Monachium, w latach 1886-1895 w służbie księcia koronnego Fryderyka Wilhelma, późniejszego cesarza Niemiec Wilhelma II, w Berlinie. *30.7.1853 Tuligłowy koło Lwowa (obecnie w obwodzie lwowskim na Ukrainie), †19.7.1929 Bystra koło Bielsko-Białej. Syn organisty wiejskiego. Uczęszczał do gimnazjum w Przemyślu. W latach 1869-1871 studiował u Władysława Łuszczkiewicza (1828-1900) w Szkole Rysunku i Malarstwa w Krakowie. W 1871 roku był zatrudniony jako rysownik u archeologa Stanisława Krzyżanowskiego (1841-1881) w rejonie Humania, następnie w pracowni architekta Feliksa Gąsiorowskiego (1815-1894) w Odessie. W 1873 roku rozpoczął studia na Politechnice Federalnej (Eigenössische polytechnische Schule) w Zurychu. W następnym roku pracował jako kreślarz przy budowie kolei w tamtejszym kantonie. Dnia 18.10.1875 r. wstąpił do Klasy Sztuki Antycznej na Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych (Königliche Akademie der Bildenden Künste) w Monachium; studiował do roku 1880 pod kierunkiem malarza historycznego Alexandra Strähubera (1814-1882) oraz grafika Johanna Leonharda Raaba (1825-1899). W 1880 roku udał się do Włoch, gdzie przebywał w Rzymie. W 1881 był w Monachium a następnie w Warszawie. Lata 1882-1883 spędził na Litwie, rok 1884 w Paryżu i Hiszpanii. W 1885 roku wyjechał w podróż dookoła świata (między innymi na Bliski Wschód i na Cejlon). Podczas polowania u księcia Antoniego Wilhelma Radziwiłła (1833-1904) w 1886 roku w Nieświeżu koło Mińska na Białorusi poznał pruskiego księcia elektora Fryderyka Wilhelma Pruskiego (od 1888 roku cesarza Niemiec Wilhelma II), który zaprosił go do Berlina, gdzie przez kolejne dziesięć lat realizował zamówienia dworu cesarskiego, wyjeżdżając często w tym celu do pałacu myśliwskiego Jagdhaus Hubertusstock nad jeziorem Werbellinsee. W 1892 roku zdobył złote medale w Berlinie, Monachium (Glaspalast) i w Dreźnie. W 1893 roku został członkiem Pruskiej Akademii Sztuk Pięknych (Preußische Akademie der Künste). W 1895 roku został powołany na stanowisko dyrektora krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, w której dokonał gruntownej reformy, przekształcając ją w pełnowartościową Akademię Sztuk Pięknych. Tę funkcję sprawował do 1910 roku, kiedy to przeszedł na emeryturę i przeniósł się do śląskiej miejscowości Bystra. W latach 1915-1916 służył jako „malujący“ korespondent wojenny w Legionach Polskich na Wołyniu. W okresie 1919-1920 mieszkał w Toruniu. W latach 1921-1922 sprawował urząd dyrektora Departamentu Sztuki w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w Warszawie, po czym ponownie zamieszkał w Bystrej. W 1925 roku Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie nadała mu tytuł Profesora Honorowego. W 1928 roku został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. – Fałat już jako dziecko wykonywał rysunki i akwarele przedstawiające krajobrazy z rodzinnych stron. Podczas jego pobytu w Zurychu powstały pejzaże i sceny rodzajowe, tu malował także wydarzenia z okresu budowy kolei. Sceny rodzajowe tworzył również w trakcie studiów w Monachium, głównie jednak utrwalał sceny z życia klasztornego („Benedyktyn“, 1879; „Mnich z mszałem“, 1881), czerpiąc inspirację z twórczości Eduarda von Grütznera (1846-1925). Reprodukcje jego szkiców i akwareli z podróży dookoła świata w 1885 roku, a wśród nich prace z Półwyspu Arabskiego i Cejlonu, podobnie jak i reprodukcje późniejszych jego ilustracji, były publikowane w monachijskich i polskich czasopismach (Tygodnik Ilustrowany, Kłosy). Od 1886 roku artysta zainspirowany pobytami w Staszowie koło Kielc oraz na Białorusi i Litwie, skupiał się na scenach myśliwskich, do których zalicza się akwarelowe sceny w zimowej scenerii malowane na zlecenie księcia elektora Fryderyka Wilhelma Pruskiego/cesarza Wilhelma II. W tym okresie powstały bardzo charakterystyczne dla tej tematyki obrazy prezentujące sceny wyjazdu na polowanie, powrotu z polowania czy też same polowania na niedźwiedzie, łosie, dziki, jelenie, kaczki i głuszce. Na początku lat 90. XIX w. Fałat, pod doraźnym wpływem impresjonizmu, zwrócił się ku malarstwu pejzażowemu. Szczególnie popularne stały się jego zimowe krajobrazy, aczkolwiek widoki Krakowa czy sceny z Osieka i Bystrej pokazujące motywy rodzajowe (chłopi przed kościołem) malował także w innych porach roku. Od 1905 roku jego pejzaże były wielobarwne i gładkie. Fałat malował także portrety między innymi cesarza Wilhelm II, członków rodziny Radziwiłłów, legionistów  takich jak Józef Piłsudski czy Władysław Sikorski, a także innych artystów. Jako fotograf amator robił zdjęcia, które służyły mu za wzór przy malowaniu. – Jego dzieła znajdują się w Staatliche Museen w Berlinie, w Muzeach Narodowych w Białymstoku, Wrocławiu, Gdańsku, Krakowie, Poznaniu, Szczecinie i Warszawie oraz w licznych innych polskich muzeach (między innym w Bydgoszczy, Bytomiu, Katowicach, Kielcach, w Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu, w Łodzi, Lublinie, Olsztynie, Opolu, Sandomierzu, Słupsku, Tarnowie, Toruniu), w Ermitażu w Sankt Petersburgu, w Österreichische Galerie Belvedere we Wiedniu oraz w Muzeum Polskim w Rapperswilu.

Wystawy indywidualne:

Warszawa: 1888 Salon Krywult, 1926 Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych / 1910, 1927 Poznań / 1925 Kraków, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych / 1926 Lwów (obecnie Lviv) / 1930 Katowice.

 

Wystawy zbiorowe: 

m.in.: 1892 Monachium, Glaspalast („Powrót z polowania na niedźwiedzia“); Berlin, Akademia Sztuk Pięknych („Przed polowaniem na niedźwiedzia w Nieświeżu“, zakupiony, obecnie w zbiorach Starej Galerii Narodowej w Berlinie [Alte Nationalgalerie]).

 

Literatura: 

Barbara Gostyńska-Bielicka, Jerzy Malinowski, Julian Fałat (1853-1929). W 50-rocznicę śmierci, katalog wystawy, Muzeum Okręgowe w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 1980; Jerzy Malinowski, Julian Fałat, Warszawa 1985; Hans-Peter Bühler, Jäger, Kosaken und polnische Reiter. Josef von Brandt, Alfred von Wierusz-Kowalski, Franz Roubaud und der Münchner Polenkreis, Hildesheim/Zürich/New York 1993; Halina Stępień, Maria Liczbińska, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828-1914. Materiały źródłowe, Warszawa 1994, s. 12, 37; H. Bartnicka-Górska, [w:] Saur Allgemeines Künstlerlexikon, Tom XXXVI, München/Leipzig 2003, s. 320 i nast.; Halina Stępień, Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1856-1914 (Studia z historii sztuki, L), Warszawa 2003; Dorota Dzierżanowska, Julian Fałat (1853-1929), Warszawa 2006.

 

Źródła online:

Baza danych immatrykulacyjnych, Akademie der Bildenden Künste München, Księga immatrykulacyjna nr 2, 03211 Julian Falat, http://matrikel.adbk.de/matrikel/mb_1841-1884/jahr_1875/matrikel-03211 (dostęp: 22.12.2017 r.)

60 prac w Cyfrowych Zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Dostęp w Internecie: http://cyfrowe.mnw.art.pl/dmuseion/results?q=Fa%C5%82at%2C+Julian&action=SimpleSearchAction&mdirids=1&type=-2 (dostęp: 22.12.2017 r.)

Liczne prace artysty w wirtualnej galerii „Pinakoteka Zaścianek“. Dostęp w Internecie: https://www.pinakoteka.zascianek.pl/Falat/Index.htm (dostęp: 22.12.2017 r.)

Liczne prace artysty na portalu artyzm.com. Dostęp w Internecie: http://artyzm.com/e_artysta.php?id=340 (dostęp: 22.12.2017 r.)

Irena Kossowska, Julian Fałat, na portalu Culture.pl (po polsku). Dostęp w Internecie: http://culture.pl/pl/tworca/julian-falat (dostęp: 22.12.2017 r.)

 

Axel Feuß, marzec 2018 r.