Związek Polaków „Zgoda” w Republice Federalnej Niemiec - zespół akt.
I. Dzieje organizacji
Związek Polaków „Zgoda” w RFN powstał w 1950 r. w Hamburgu. W 1952 r. został wpisany do rejestru sądowego w tym mieście jako organizacja kulturalno-oświatowa. Przyczyną powstania związku był rozłam w Związku Polaków w Niemczech „Rodło”, powstałego w 1922 r., a następnie odrodzonego po II wojnie światowej. Źródłem rozłamu była rozbieżność orientacji politycznych czołowych działaczy „Rodła”, datujących się na drugą połowę lat 40-tych XX w., osiągając kulminację w latach 1950-1952. Ten okres zadecydował o przyszłości ZPwN „Rodło” i miał wpływ na Polaków w Niemczech w następnych dziesięcioleciach. Duże zaangażowanie w konflikcie wykazywał Wydział Konsularny Polskiej Misji Wojskowej w Düsseldorfie. Władze Polski Ludowej starały się podporządkować sobie władze Związku w kierunku nakłaniania Polaków mieszkających w Niemczech do powrotu do kraju. W ZPwN „Rodło” powstały dwie frakcje: narodowo-katolicka z Michałem Wesołowskim oraz pro-krajowa (uważana również za odłam prokomunistyczny) z Augustynem Wagnerem na czele. Punktem zwrotnym było Walne Zebranie ZPwN „Rodło” 26 III 1950 r., podczas którego na szefa Związku wybrano Michała Wesołowskiego, odsuwając całkowicie od Zarządu Augustyna Wagnera. Obawiano się bowiem posądzenia przez władze niemieckie o komunizowanie. Odłam Związku z Wagnerem na czele doprowadził do powstania Związku Polaków „Zgoda”, odmiennie niż „Rodło”, wykazującego pozytywny stosunek do władz Polski Ludowej i zmian, zachodzących w kraju. Nowo powstały związek popierały władze polskie, natomiast jego popularność wśród niemieckiej Polonii mierzona była w zasadzie korzyściami finansowymi, polegającymi na obniżeniu obowiązkowej wymiany walutowej podczas podróży do Polski. Fakt ten przysparzał „Zgodzie” wielu członków aż do 1990 r., kiedy zniesienie obowiązkowej wymiany stało się głównym powodem spadającej liczby członków. Od tej pory organizacja, mimo prób zmiany wizerunku i poszukiwania innych źródeł finansowania swojej działalności, traciła na popularności, a w 2013 r. została ostatecznie rozwiązana.
II. Dzieje zespołu
Akta Związku Polaków „Zgoda” w RFN po rozwiązaniu organizacji zostały przekazane w 2015 r. do Centrum Dokumentacji Kultury i Historii Polaków w Niemczech „Porta Polonica” w Bochum. Uporządkowane akta Związku zostały następnie przekazane do Archiwum Ruchów Społecznych (Archiv für soziale Bewegungen – AfsB), mieszczącym się w Domu Historii Zagłębia Ruhry (Haus der Geschichte des Ruhrgebiets) w Bochum, gdzie są dostępne do badań.
III. Charakterystyka archiwalna zespołu
Akta znajdujące się w ARS (AfsB) nie stanowią całości zespołu. Z analizy zawartości zespołu wynika, że brakuje dzienników korespondencji przychodzącej i wychodzącej (o ile taka była prowadzona) oraz niektórych roczników okólników informacyjnych. Akta były układane w segregatorach rzeczowych oraz pudłach na kartoteki (deklaracje i legitymacje członkowskie). Trudno jest dokładnie określić procentowy stan zachowania zespołu – sięga on jednak z pewnością 90%. Stan fizyczny zachowania akt jest dobry. Akta w przeważającej części sporządzono w j. polskim. Opisy poszczególnych jednostek są również w j. polskim. Przy sporządzaniu inwentarza zostały nadane tytuły w języku niemieckim.
IV. Zawartość zespołu
Zachowane akta pozwalają na całościowe zapoznanie się ze strukturą organizacji i jej działalnością. Wśród akt „Zgody” znajdują się protokoły z posiedzeń Zarządu Głównego, dokumenty związane z Walnymi Zebraniami (protokoły, porządki obrad, listy delegatów, teksty przemówień, korespondencja z poszczególnymi Gromadami i zestawienia kosztów organizacji spotkań) oraz Rady Związkowej (zaproszenia, porządki dzienne, protokoły, listy członków Rady).
Znaczną część akt stanowi korespondencja członków Związku z jego władzami. Została ona uporządkowana według podziału na poszczególne Gromady. Treść korespondencji jest różnorodna: dotyczyła głównie spraw związanych z członkostwem i składkami, wnioskami o zwolnienie lub obniżenie obowiązkowej wymiany walutowej podczas pobytu w Polsce, organizacji wypoczynku bądź kuracji w kraju dla dorosłych i dzieci. W dokumentacji poszczególnych Gromad znajduje się również korespondencja ze współpracownikami „Głosu Polskiego”, piszących artykuły do organu prasowego Związku. Listy z lat 80-tych i 90-tych XX w. w dużej części dotyczyły próśb o pomoc materialną w związku z sytuacją polityczno-gospodarczą w Polsce, najpierw spowodowaną stanem wojennym i jego następstwami, a po 1989 r. w związku z transformacją ustrojową.
Wśród akt znajduje się również kompletna kartoteka członków „Zgody”, uporządkowana według Gromad (od 1 do 113). Każda karta zawiera dane osobiste członka (imię, nazwisko, datę i miejsce urodzenia, zawód) oraz datę przybycia do Niemiec i przystąpienia do Związku. Podobne informacje zawierają deklaracje chęci przystąpienia do Związku, jak i deklaracje wystąpienia z organizacji. Te dokumenty zachowały się jednak w stanie mocnego zdekompletowania. Wystąpienie z organizacji wiązało się z obowiązkiem zwrócenia legitymacji członkowskich, stąd wśród akt znajduje się sporo tych dokumentów.
Dalsze akta dotyczą przede wszystkim spraw dotyczących działalności statutowej organizacji oraz związanych z nią kontaktów z władzami polskimi i niemieckimi, a także organizacjami pozarządowymi. W dobie PRL-u na czoło wysuwają się kontakty z Konsulatem PRL w Kolonii, związane przede wszystkim ze sprawami wizowymi i obowiązkowej wymiany walutowej oraz obchodów uroczystości państwowych. Z kolei kontakty z krajem i organizacjami krajowymi przebiegały za pośrednictwem Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia” i Centrum Polonijnym w Lublinie, kontrolowanych przez władze PRL. Po 1989 r. kontakty z polskimi władzami konsularnymi były kontynuowane, aczkolwiek w związku ze zniesieniem obowiązku wizowego oraz wymiany walutowej ograniczały się one do uroczystości państwowych, wydarzeń kulturalnych oraz starań Związku o dofinansowanie działalności statutowej. Aspekt finansowy był również głównym motorem kontaktów ze Stowarzyszeniem „Wspólnota Polska”, które po likwidacji Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia” przejęło funkcje tej organizacji. W trakcie swojej działalności ZP „Zgoda” współpracował również z Polskim Związkiem Motorowym, Opolskim Towarzystwem Kulturalno-Oświatowym, Polskim Związkiem wędkarskim, Polskim Radio, Polskim Komitetem Olimpijskim, Biurem Podróży Polorbis, Polskim Związkiem Inwalidów Wojennych, Polskim Związkiem Chórów i Orkiestr i innymi. Współpraca ta jest udokumentowana w wydzielonych jednostkach archiwalnych.
Po 1989 r. w nowych realiach politycznych i społecznych ZP „Zgoda” nawiązywał kontakty z innymi organizacjami polonijnymi, przede wszystkim z Niemiec, ale też z innych krajów, gdzie znajdowały się skupiska Polaków. Przede wszystkim należy tu podkreślić kontakty ze Związkiem Polaków „Rodło”, a także Kongresem Polonii Niemieckiej.
Dokumentacja „Zgody” zawiera również akta związane z organizacją wydarzeń związkowych i kulturalnych. Na czoło wysuwają się tu uroczystości rocznicowe organizacji oraz towarzyszące im występy kulturalne: chórów, zespołów tanecznych itp. Wśród akt „Zgody” znajdują się zatem dokumenty dotyczące organizacji Festiwali Zespołów Tanecznych i Folklorystycznych, Festiwali Chórów Polonijnych i Dni Kultury Polskiej w Recklinghausen.
Ważną część dokumentacji „Zgody” stanowią „Okólniki” – informatory organizacyjne, kierowane do członków, zawierające wiadomości z życia Związku, planowanych działań, organizacji wycieczek oraz wypoczynku w kraju itp. Podobne funkcje pełnił „Głos Polski” – organ prasowy Związku, funkcjonujący nieprzerwanie od 1951 r. do 1998 r., początkowo jako tygodnik, następnie jako dwutygodnik i miesięcznik. W latach 90-tych, kiedy zaczęły się kłopoty z finansowaniem pisma, regularność ukazywania się była zakłócona, a w latach 1999-2001 pisma w ogóle nie wydawano. Odnowione jako kwartalnik w 2002 r. przetrwało do 2008 r. (z przerwą w 2006 r.), kończąc wówczas definitywnie swój żywot. Roczniki „Głosu Polskiego” z lat 1956-2002 (a zatem nie od początku istnienia, a następnie z pewnymi brakami – dokładny spis egzemplarzy został załączony) zostały przekazane wraz z dokumentacją „Zgody” do ARS (AfsB), jednak nie stanowią integralnej części zespołu archiwalnego.
Istotną część dokumentacji Związku stanowią akta dotyczące zakupu, remontu, utrzymania i funkcjonowania „Domu Polskiego” w Recklinghausen, zakupionego 20 VI 1980 r., który stał się siedzibą organizacji i centrum wydarzeń związkowych i kulturalnych. Dokumentacja „Zgody” zawiera również akta dotyczące dzieci i młodzieży. Zawiera ona materiały na temat szkolnictwa, konferencji i zjazdów młodzieży, wypoczynku i wycieczek do Polski, a od lat 90-tych XX w. również możliwości kształcenia się w Polsce – na poziomie maturalnym i studiów wyższych. Związek przywiązywał także dużą wagę do działalności kobiet. Wśród akt znajdują się również dokumenty dotyczące konferencji i kongresów grup kobiecych: dokumenty kongresowe, sprawozdania z podróży do Polski itp. Wśród przekazanych do ARS (AfsB) akt znajdują się bilanse i sprawozdania roczne Związku i redakcji „Głosu Polskiego”.
Osobną grupę akt stanowi dokumentacja fotograficzna, ukazująca działalność związkową i kulturalną organizacji, uroczystości rocznicowe, polskie święta państwowe i religijne, wypoczynek działaczy i ich dzieci w Polsce itp.
Artur Kamiński, październik 2017 r.
Struktura po inwentaryzacji: http://134.147.239.79/rech.FAU?sid=4F6AB5B71&dm=1&auft=0 pod hasłem ZGODA-Bund der Polen in Deutschalnd
