Polska Rada Społeczna w Berlinie
Rok 1982. W Polsce trwa stan wojenny. Do Berlina Zachodniego napływa coraz więcej Polaków, szukających schronienia przed represjami komunistycznej władzy i z nadzieją na nowe, lepsze życie. Większość nie zna języka niemieckiego, nie wie, gdzie postawić pierwsze kroki. Niemieckie urzędy i instytucje nie są przygotowane na nową falę imigrantów ze Wschodu. Brakuje informacji w języku polskim czy choćby najbardziej elementarnego wsparcia. Wśród mieszkających w Berlinie Polaków tworzą się nieformalne grupy pomocy przyjezdnym. Pocztą pantoflową przekazywane są prywatne numery telefonów i adresy, pod którymi można zasięgnąć porady. Zdarzają się nawet przypadki handlu informacjami i adresami organizacji pomocowych.
– Telefon w domu dzwonił do pierwszej w nocy – wspomina Witold Kamiński, współzałożyciel i pierwszy przewodniczący Polskiej Rady Społecznej w Berlinie, a obecnie jej wice przewodniczący. – To były wciąż te same problemy. Chodziliśmy z nowo przybyłymi do urzędów, pomagaliśmy w załatwianiu spraw, organizowaliśmy mieszkanie, meble, najbardziej podstawowe rzeczy. Nie byliśmy jednak w stanie pomóc wszystkim.
W ten sposób zrodził się pomysł powołania zorganizowanej instytucji wsparcia, opartej na idei wzajemnej pomocy. We wrześniu 1982 roku odbyło się spotkanie założycielskie Polskiej Rady Społecznej, która odtąd działa jako organizacja pożytku publicznego. Swój statut PRS stworzyła w oparciu o przepisy związku Arbeiterwohlfahrt (AWO), niemieckiej organizacji pomocowej. Do zarządu początkowo weszli też m.in. działacze opozycyjni Edward Klimczak i Wojciech Gruszecki. Wkrótce opuścili ją jednak, nie zgadzając się na apolityczny charakter rady.
Oprócz doraźnego wsparcia potrzebujących Polska Rada Społeczna zaczyna już w 1983 roku organizować pierwsze wydarzenia kulturalne, chcąc w ten sposób zmienić wizerunek Polaków często postrzeganych w tym czasie jedynie jako odbiorcy zasiłków socjalnych. Spotkania autorskie z pisarzami, koncerty, występy kabareciarzy mają na celu zgromadzić wokół rady jak największą liczbę osób, a w rezultacie pomóc tworzyć aktywne środowisko polonijne. Do Berlina przyjeżdżają m.in. Wojciech Młynarski, Jan Tadeusz Stanisławski, Jan Pietrzak. Z Polakami spotyka się też mieszkająca wówczas w Berlinie poetka Ewa Lipska. Z pojedynczych występów zrodził się pomysł organizacji festiwalu „Polnische Kulturtage“, który po raz pierwszy odbył się w 1987 roku. W ciągu 10 dni festiwalu zaprezentowano 26 imprez teatralnych, muzycznych i wystawienniczych.
Z biegiem lat do Berlina napływają kolejni imigranci z Polski. Łącznie w latach 80-tych jest ich w mieście około 80 tysięcy. Apogeum zmian społecznych i politycznych wyznacza rok 1989. Problemy Polaków pozostają wciąż te same: brak informacji i perspektyw, niepewność statusu prawnego, nieznajomość języka. Pojawia się jednak nowy sposób dotarcia do potrzebujących. 3 września 1989 roku w prywatnym i alternatywnym Radiu 100 rusza audycja nadawana w języku polskim. Redakcja działa na zasadzie otwartego kolektywu, do członków rady szybko dołączają inne osoby, nie związane z nią, ale pasjonujące się radiem. Celem godzinnej audycji jest przekazywanie informacji w języku ojczystym o aktualnych sprawach, niemieckich strukturach społecznych i politycznych, wspieranie integracji i wzmacnianie aktywnej przynależności do społeczeństwa poprzez jednoczesne niewyrzekanie się własnej tożsamości. Program istnieje do lutego 1991 roku, kiedy to radio zakończyło swoją działalność z powodu problemów finansowych.
Promowanie aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym staje się jednym z zadań rady, na które obecnie kładzie ona szczególny nacisk. Służy temu m.in. udzielanie porad prawnych, socjalnych i psychologicznych, organizowanie kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe i wzmacniających kompetencje społeczne, a nawet pomoc w rozwiązywaniu konfliktów międzypokoleniowych. Z oferty korzystają nie tylko polscy mieszkańcy Berlina, ale również Polacy z innych krajów związkowych. Polska Rada Społeczna angażuje się też w pomoc uchodźcom, koordynując od kwietnia 2016 roku wspólnie z Gminą Turecką w Niemczech projekt „Gemeinsam. Schaffen!“, polegający na objęciu opieką rodzin azylantów. Dotąd powstało około 250 patronatów. Stroną „opiekującą się“ są często Polacy, którzy niegdyś sami potrzebowali tego typu pomocy. Projekt finansowany jest ze środków Federalnego Ministerstwa ds. Rodziny, Seniorów, Kobiet i Młodzieży.
By wspierać nowo przybyłych Polaków na drodze zawodowej i ograniczyć ich zatrudnianie poniżej swoich kwalifikacji, rada stale rozszerza swoją ofertę szkoleniową. W 2014 roku we współpracy z radą powstało Polskie Centrum Kompetencyjne, finansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP. Organizuje ono szkolenia dotyczące m.in. zagadnień prawa pracy, dwujęzyczności, zakładania własnej działalności gospodarczej, czy radzenia sobie ze stresem i osamotnieniem na emigracji. Projekt ma także wzmocnić pozycję Polaków w Niemczech, nie tyle poprzez domaganie się przyznania statusu mniejszości narodowej, co poprzez ukazanie potencjału tej grupy.
Mimo zmiany czasów i kolejnych fal imigracji do Niemiec, działalności Polskiej Rady Społecznej wciąż przyświeca ta sama idea: odpowiadać na aktualne potrzeby migrantów i reagować na ich bieżące problemy. Biorąc pod uwagę wciąż rosnącą liczbę imigrantów z Polski, społecznikom z Oranienstraße w Berlinie pracy z pewnością nie zabraknie.
Monika Stefanek, październik 2017 r.
Strona internetowa Polskiej Rady Społecznej: www.polskarada.de
