Od Towarzystwa Sokół do Dariusza Wosza – polski sport w Bochum

Bochum było organizacyjnym centrum polskiej[1] migracji do Zagłębia Ruhry – zjawiska charakterystycznego w tym okręgu przemysłowym w całym XIX w., które przyczyniło się do powstania wielkiego obszaru migracyjnego i polskiego pejzażu etnicznego (ang. ethnoscape), a tym samym do formowania się przestrzeni wymiany doświadczeń imigrantów. Miasto to zapewniło podstawy do samoorganizacji „ruchu polskiego“[2], próbującego nie tylko asystować w procesie napływu ludności i kształtowania jej tożsamości oraz nowych struktur społecznych, ale także kierować nim i przedstawiać polityczne stanowisko w jego sprawie. Przed I wojną światową przybyła do Zagłębia Ruhry stutysięczna rzesza polskojęzycznych emigrantów i Mazurów[3], którzy przybyli ze wschodnich terenów Rzeszy Niemieckiej, tak więc ich liczba wśród mieszkańców regionu przed 1914 rokiem, łącznie z Mazurami[4]wynosiła około 500 000 osób. Polscy imigranci już wkrótce zamieszkali w osadach etnicznych, które wyraźnie wpływały na oblicza miast. Ponadto stworzyli rozbudowany system stowarzyszeniowy obejmujący 875 różnych towarzystw i związków zrzeszających ponad 80 000 członków, założyli polski związek zawodowy z siedzibą w Bochum oraz wydawali własną, polskojęzyczną prasę. Redakcja i drukarnia największego polskiego dziennika w Zagłębiu, którym był „Wiarus Polski“, mieściły się w Bochum. Był on wydawany w nakładzie od 10 000 do 12 000 egzemplarzy przez Jana Brejskiego, posła do Reichstagu i najbardziej wpływowego polityka w Zagłębiu Ruhry, który także jako związkowiec i członek wielu polskich towarzystw był uosobieniem „ruchu polskiego“. W Bochum również, przy ulicy Klosterstraße, obecnej Am Kortländer, mieściła się główna siedziba Związku Polaków w Niemczech (Bund der Polen in Deutschland e. V.).[5]

Po krótkim czasie polscy imigranci zaczęli organizować się także w towarzystwach gimnastycznych. Łączył je wspólny emblemat z wizerunkiem sokoła, symbolem odwagi i śmiałości, oraz wspólna nazwa Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół“. Ich działalność oraz organizowane przez nie wydarzenia, takie jak pochody i zawody sportowe, stanowiły istotną część życia codziennego środowiska polskich imigrantów i sprawiały, że stawało się ono widoczne na zewnątrz. Z kolei ich powiązania z poznańską centralą Związku Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim (Polnischer Sokół-Verband im Deutschen Reich) oraz ich nacjonalistyczna postawa były odczytywane jako prowokacja skierowana przeciwko polityce germanizacyjnej władz pruskich.[6] Z tego też powodu były bacznie obserwowane przez „Wydział Nadzoru nad Polakami“ (Polenüberwachungsstelle), stworzony także w Bochum.

Ruch sokoli, mimo że przed I wojną światową liczył 117 związków i pod względem liczebności zajmował drugie, po organizacjach religijnych, miejsce w polskim systemie stowarzyszeniowym w Zagłębiu Ruhry[7], był przez środowiska zewnętrzne traktowany po macoszemu. Historycy w Niemczech Zachodnich wywodzący się z warstwy wykształconego mieszczaństwa przez długi czas niewiele uwagi poświęcali tego rodzaju działalności rekreacyjno-sportowej, natomiast w PRL, właśnie z uwagi na fakt, że poznańska centrala była zdominowana przez przedstawicieli inteligencji oraz ze względu na ich nacjonalistyczne nastawienie, opracowania dotyczące Towarzystwa „Sokół“ były niezbyt mile widziane lub nawet zakazane.[8]