„Młody Polak w Niemczech” (1930–1939)
Organ Związku Polaków w Niemczech dla młodzieży polskiej
W okresie międzywojennym część polskiej młodzieży w Niemczech była zorganizowana w różnych organizacjach młodzieżowych, jak np. w drużynach harcerskich i klubach sportowych, w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”, w chórach oraz w wielu innych stowarzyszeniach społecznych, kulturalnych i politycznych. Od 1925 roku ukazywały się w Rzeszy Niemieckiej sporadyczne wydawnictwa dla polskiej młodzieży – w Prusach Wschodnich wydawano „Życie Młodzieży”, a w Opolu (wówczas Oppeln) na Śląsku wychodził „Zdrój”. Od tego samego 1925 roku nawet dzieci w wieku od 7 do 14 lat miały swoje czasopismo. Nazywało się ono „Mały Polak w Niemczech” (zdj. nr 1) i było dodatkiem wydawanym przez działający już od pewnego czasu organ prasowy Związku Polaków w Niemczech T.z. (ZPwN, niem. Bund der Polen in Deutschland e. V.)[1]. Magazyn dla najmłodszych był także wzorem, na którego podobieństwo ZPwN wydał w 1930 roku centralne pismo skierowane do polskiej młodzieży powyżej 14 roku życia na terenie całej Rzeszy Niemieckiej[2]. Ukazywało się ono pod tytułem „Młody Polak w Niemczech” (zdj. nr 2 i 2.1) w miejsce opolskiego „Zdroju” od 1 kwietnia 1930 roku do wybuchu II wojny światowej w 1939 roku. Wydawcą nowego czasopisma był ZPwN, a na przestrzeni lat drukowano je w Berlinie, Herne i Opolu. Redaktorami pisma byli między innymi Helena Lehr i Edmund Osmańczyk – autorzy monografii „Polacy spod znaku rodła. Księga pamiątkowa na 50-lecie Związku Polaków w Niemczech”; Osmańczyk był jednocześnie pomysłodawcą terminu „Rodło”. Ilustracje do „Młodego Polaka w Niemczech” tworzyła między innymi graficzka Janina Kłopocka (zdj. nr 3), która kilka lat później miała stać się autorką projektu znaku rodła[3].
Konieczność zjednoczenia polskiej młodzieży w Niemczech jak i potrzeba komunikacji z nią była przedmiotem dyskusji na łamach „Polaka w Niemczech”, jeszcze zanim ukazał się pierwszy numer „Młodego Polaka w Niemczech”; świadczy o tym chociażby kwietniowe wydanie organu prasowego ZPwN z 1928 roku:
„Mamy wprawdzie całą moc towarzystw młodzieży, ale zbyt mała liczba rozwija się prawidłowo i przynosi swoim członkom istotną korzyść […]. Wszyscy z nas winni zrozumieć, jak ważnym czynnikiem dla naszego rozwoju duchowego i społecznego mogą i muszą mieć stowarzyszenia młodzieży. […] Każdy członek towarzystwa młodzieży, to cząstka społeczeństwa polskiego w Niemczech. […] Jedną najbardziej pożądaną potrzebą jest stworzenie Centralnego Związku Młodzieży, któryby połączył wszystkie towarzystwa młodzieży dziś luźno istniejące. Taki Związek Młodzieży powinien ujednolicić cel i zadanie poszczególnych towarzystw i nadać im odpowiedni kierunek wychowawczy”[4].
Wspomnianą centralną organizację polskiej młodzieży osiągnięto wraz z utworzeniem „Młodego Polaka w Niemczech”, pisma, w którym też poruszano istotne zagadnienia polskiego życia, takich jak zachowanie i wspieranie polskiej kultury, języka i świadomości narodowej wśród Polek i Polaków mieszkających w Niemczech; jednocześnie pismo miało być miejscem sformułowania zadań i celów ZPwN przewidzianych dla jego młodych członków[5].
[1] Por. A. Poniatowska, Działalność społeczno-polityczna, s. 83.
[2] Por. Młodzież polska w Niemczech, [w:] Leksykon Polactwa w Niemczech, wyd. Związek Polaków w Niemczech, s. 507 i nast; por. także A. Poniatowska, Działalność społeczno-polityczna, s. 83 i nast.
[3] Por. A. Poniatowska, Działalność społeczno-polityczna, s. 84.
[4] „Młody Polak w Niemczech”, 1928, nr 4, s. 3 i nast.
[5] Por. A. Poniatowska, Organizacja Związku Polaków w Niemczech, s. 39 i nast.
Treści i cele czasopisma
Pierwsze wydanie „Młodego Polaka w Niemczech” określiło zadania i cele czasopisma młodzieżowego w taki oto sposób:
„Celem naszym jest złączenie wszystkiej młodzieży polskiej w Niemczech […]. Chcemy tworzyć i stworzymy pełnowartościowy typ Polaka. Będziemy budzić i wzmacniać w młodzieży polskiej miłość i poczucie nierozerwalnej łączności z wielkim Narodem Polskim, pragniemy dać jej pełne zrozumienie misji, jaką ma do spełnienia w państwie niemieckim. Z drugiej strony pragniemy przez szereg najpotrzebniejszych wiadomości ogólnokształcących wychowywać wartościowego pod każdym względem młodego Polaka. […] Na Śląsku i Westfalji [sic!], w Berlinie, na Pograniczu i w Prusach Wschodnich młodzież polską jedna ożywia myśl: rozpoczynamy wielką pracę twórczą”[6].
Zgodnie z powyższymi założeniami czasopismo młodzieżowe przybrało taką formę, że publikowano w nim, podobnie jak w „Polaku w Niemczech”, najświeższe wiadomości (społeczne, kulturalne i polityczne) z Polski i Niemiec a sporą część przeznaczano na bieżące sprawozdania z działalności Związku[7]. Poza tym redakcja dokładała wszelkich starań, aby swoim czytelnikom zaoferować możliwie atrakcyjne i odpowiednie do ich potrzeb czasopismo. Stąd też coraz częściej ukazywały się artykuły poświęcone polskim organizacjom młodzieżowym, teksty i nuty piosenek, wiersze, instrukcje dla majsterkowiczów, łamigłówki i zagadki oraz na końcu każdego numeru dowcipy i karykatury (zdj. nr 4–8). Poza tym przekazywano informacje dotyczące szczególnych wydarzeń historycznych, wspominano obchody polskich świąt narodowych i polskie osobistości (zdj. nr 9).
W październiku 1931 roku, chcąc dokonać bardziej wyraźnego podziału między rozrywką a przekazywaniem wiedzy, podjęto decyzję dotyczącą zmiany szaty graficznej i programu „Młodego Polaka w Niemczech”. W tym celu postanowiono od listopada 1931 roku wydawać specjalny numer czasopisma pod nazwą „Nasz Uniwersytet Ludowy”, który miał ukazywać się co trzy miesiące. W ten sposób redakcja odpowiedziała na zapotrzebowanie na bardziej wszechstronne informacje do samodzielnego kształcenia, w przeciwieństwie do artystyczno-kreatywnej i rozrywkowej wartości „Młodego Polaka w Niemczech”[8]. Dodatkowo do „Naszego Uniwersytetu Ludowego” miało ukazywać się także wydanie dla czytelniczek i czytelników, w którym otwarto by platformę dyskusyjną na temat artykułów ukazujących się w numerze uniwersyteckim. Niestety, z uwagi na trudności redakcyjne nie wszystko udało się zrealizować tak jak zapowiadano (zdj. nr 10). Ogólnie rzecz biorąc grono czytelników czasopisma młodzieżowego nie było zbyt szerokie (zdj. nr 11), dlatego też na przykład w „Polaku w Niemczech” pojawił się apel następującej treści: „Rodzice, starajcie się, by wasi synowie i córki czytali ‘Młodego Polaka w Niemczech’”[9]. Wraz z wybuchem II wojny światowej wydawanie czasopisma „Młody Polak w Niemczech” zostało wstrzymane, podobnie jak miało to miejsce w przypadku jego odpowiednika dla dorosłych. Jednak w przeciwieństwie do „Polaka w Niemczech” pismo nie zostało reaktywowane po wojnie.
[6] „Młody Polak w Niemczech”, 1930, nr 1, s. 1.
[7] Por. N. Kubiak, „Polak w Niemczech” (1925-1972) – organ Związku Polaków w Niemczech, [w:] https://www.porta-polonica.de/pl/atlas-miejsc-pami%C4%99ci/polak-w-niemczech-1925-1972-organ-zwiazku-polakow-w-niemczech.
[8] Por. „Młody Polak w Niemczech”, 1931, nr 10, s. 2.
[9] „Polak w Niemczech”, 1937, nr 3, s. 7.
Znaczenie młodzieży dla Związku Polaków w Niemczech
Początkowo młodzież polska miała dla ZPwN tylko pragmatyczne znaczenie – typowe dla tego rodzaju organizacji, stowarzyszeń i związków, którym chodzi głównie o utrzymanie się przy życiu i zapewnienie swojej przyszłości. Szczególnie w kontekście liczby członków Związku w porównaniu do szacowanej liczby polskiej ludności w Rzeszy Niemieckiej, Związek był bardzo zainteresowany pozyskaniem polskiej młodzieży do pracy w stowarzyszeniu: W latach 20. XIX w. mieszkało w Niemczech około 1,5 miliona Polek i Polaków, z czego w 1924 roku prawie 32 000 to zarejestrowani członkowie ZPwN, podczas gdy w 1930 roku liczba ta osiągnęła najwyższy poziom, wynosząc 45 000 osób[10]. Czynne wspieranie polskiej kultury i języka polskiego oraz poczucia przynależności do narodu polskiego przez ZPwN wynikało jednak nie tylko z liczby należących do niego osób, lecz także z obawy o ich „wynarodowienie”:
„Wszyscy jesteśmy zagrożeni [wynarodowieniem – przypis autorki] i dlatego powinniśmy zapobiegać zobojętnieniu, ba, walczyć z wynarodowieniem. I to nie tylko młodego pokolenia. Wynarodowienie, to strata dwóch prawowitych elementów: poczucia narodowego i języka”[11].
W swoim obszernym artykule poświęconym celom i zadaniom młodzieży polskiej w Niemczech, Walenty Biedka, prezes Dzielnicy III ZPwN w latach 1929–1931, tak podsumował znaczenie a także wizję Związku dotyczącą młodych Polek i Polaków: Według idealnych wyobrażeń Związku młodzież polska powinna być wykształcona, pobożna, aktywna sportowo a także zorganizowana w polskich stowarzyszeniach. Poza tym powinna rozwijać się w duchu głębokiej miłości do polskiej kultury i literatury oraz do języka polskiego, aby z czasem móc zagwarantować wartościowych przedstawicieli Polaków w Niemczech[12]. Było to kluczowe dla zapewnienia kontynuacji działalności ZPwN również w przyszłości.
Natalia Kubiak, czerwiec 2020 r.
[10] Por. P. O. Loew, Wir Unsichtbaren, s. 132; por. także A. Poniatowska, Organizacja Związku Polaków w Niemczech, s. 39.
[11] Ks. E. Forycki, Na progu nowego stulecia. Kim byliśmy? Kim jesteśmy? Ku czemu dążymy?, [w:] „Polak w Niemczech”, 1972, s. 1 i nast.
[12] Por. W. Biedka, Cel i zadania młodzieży polskiej w Niemczech, [w:] „Młody Polak w Niemczech”, 1932, nr 2/3, s. 2 i nast.
Zdigitalizowane wydania „Młodego Polaka w Niemczech” na portalu „PORTA POLONICA”:
„Młody Polak w Niemczech”, 1930, [w:] Eksponaty, https://www.porta-polonica.de/de/atlas-der-erinnerungsorte/mlody-polak-w-niemczech-1930 (dostęp: 16.06.2020 r.).
„Młody Polak w Niemczech”, 1931, [w:] Eksponaty, https://www.porta-polonica.de/de/atlas-der-erinnerungsorte/mlody-polak-w-niemczech-1931 (dostęp: 16.06.2020 r.).
„Młody Polak w Niemczech”, 1932, [w:] Eksponaty, https://www.porta-polonica.de/de/atlas-der-erinnerungsorte/mlody-polak-w-niemczech-1932 (dostęp: 16.06.2020 r.).
Dalsze wydania „Młodego Polaka w Niemczech” dostępne na „polona.pl”, największej bibliotece cyfrowej w Polsce: https://polona.pl/search/?query=mlody_polak_w_niemczech&filters=public:1 (dostęp: 16.06.2020 r.).
Spis źródeł i literatury:
Kubiak, Natalia, „Polak w Niemczech” (1925-1972) – organ prasowy Związku Polaków w Niemczech, [w:] https://www.porta-polonica.de/pl/atlas-miejsc-pami%C4%99ci/polak-w-niemczech-1925-1972-organ-zwiazku-polakow-w-niemczech (dostęp: 16.06.2020 r.).
Lehr, Helena i Edmund Osmańczyk, Polacy spod znaku rodła. Księga pamiątkowa na 50-lecie Związku Polaków w Niemczech, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1972.
Leksykon Polactwa w Niemczech, wyd. Związek Polaków w Niemczech T.z., Opole (Oppeln OS) 1939, [w:] https://www.porta-polonica.de/pl/atlas-miejsc-pami%C4%99ci/leksykon-polactwa-w-niemczech (dostęp: 16.06.2020 r.).
Loew, Peter Oliver, Wir Unsichtbaren. Geschichte der Polen in Deutschland, C. H. Beck, München 2014.
Poniatowska, Anna, Organizacja Związku Polaków w Niemczech, [w:] Związek Polaków w Niemczech w latach 1922-1982, red. Jerzy Marczewski, Wydawnictwo Polonica, Warszawa 1987, s. 37-64.
Poniatowska, Anna, Działalność społeczno-polityczna, [w:] Związek Polaków w Niemczech w latach 1922-1982, red. Jerzy Marczewski, Wydawnictwo Polonica, Warszawa 1987, s. 65-118.
Ruchniewicz, Krzysztof, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, [w:] https://www.porta-polonica.de/pl/atlas-miejsc-pami%C4%99ci/polskie-towarzystwo-gimnastyczne-sokol (dostęp: 16.06.2020 r.).
Ruchniewicz, Krzysztof, Janina Kłopocka, [w:] https://www.porta-polonica.de/pl/atlas-miejsc-pami%C4%99ci/janina-klopocka (dostęp: 24.06.2020 r.).
Ruchniewicz, Krzysztof, Rodło, [w:] https://www.porta-polonica.de/pl/atlas-miejsc-pamięci/rodlo (dostęp: 16.06.2020 r.).
