Masakra w lesie koło Arnsbergu: Nazistowska zbrodnia przeciwko rosyjskim i polskim robotnikom przymusowym w 1945 roku

Pod koniec kwietnia 1945 roku, krótko po zajęciu przez wojska amerykańskie miejscowości Warstein, członkowie straży obywatelskiej (Bürgerwehr) przekazali informację o dwóch z tych okrutnych rzezi, trzecia, ta która miała miejsce w okolicach Eversbergu, została ujawniona dopiero pod koniec 1946 roku. W Langenbachtal i Suttrop, amerykańscy żołnierze nakazali byłym członkom NSDAP ekshumować pomordowanych i zmusili mieszkańców okolicznych wsi do przemarszu obok zwłok. Ta wstrząsowa „reedukacja“, którą krótko po zakończeniu wojny alianci stosowali w ramach denazyfikacji poprzez konfrontację ze zbrodniami nazistowskimi, nadal budzi kontrowersje co do tego, czy rzeczywiście przyczyniła się ona do zmiany sposobu myślenia, czy raczej wyzwalała jedynie reakcje obronne: w społeczno-politycznym klimacie ery Adenauera reakcje miejscowej ludności na te masakry miały przeważnie charakter obronny i były nacechowane wyparciem, stylizowaniem własnej roli ofiary, mentalnością polegającą na „zamykaniu“ tego rozdziału historii oraz podkreślaniu, że lokalni mieszkańcy z tymi zajściami nie mieli nic wspólnego. Takie postawy ujawniały się także podczas licznych protestów przeciwko „krzyżowi pokutnemu“ postawionemu w miejscowości Meschede po ujawnieniu trzeciego masowego grobu w 1947 roku. Po krótkim czasie i wielu gorących debatach na temat winy i odpowiedzialności, krzyż zakopano i dopiero w 1981 roku wystawiono go w kościele Maria-Himmelfahrt-Kirche w Meschede.

Wspomniane starania „reedukacyjne“ jak i dyskusje oraz akcje protestacyjne przeciwko „krzyżowi pokutnemu“ miały charakter regionalny. Z kolei proces wytoczony sprawcom wydarzeń w 1957 roku nie ograniczał się tylko do regionu, w którym miały miejsce, lecz był uważnie śledzony przez media w całych Niemczech: Hansa Kammlera, jako głównego odpowiedzialnego za te zbrodnie, nie można było ująć, ponieważ oficjalnie miał on popełnić samobójstwo pod koniec wojny. Wyrok pierwszej instancji dla tylko sześciu pozostałych oskarżonych wypadł skandalicznie nisko i ujawniał panującą w tamtych czasach wielką dysproporcję między czynem a karą. Dopiero w postępowaniu odwoławczym sąd przysięgłych w Hagen znacznie podwyższył wymiar kar.

W 1964 roku ciała pomordowanych robotnic i robotników przymusowych – poza siedmioma zwłokami, których nie udało się odnaleźć w Suttrop – przeniesiono z miejscowości Suttrop i Warstein na leśny cmentarz „Fulmecke“ w Meschede. Podczas tej akcji, podobnie jak miało to już miejsce w roku 1947, część zwłok zidentyfikowano na podstawie ich dokumentów, jednak w nowym miejscu pochówku wbrew obowiązującym regulacjom prawnym zostały one pochowane anonimowo. Ponadto, we wprowadzających w błąd inskrypcjach na kamieniach pamięci przemilczano jakikolwiek związek z tymi mordami, dlatego ofiary masakry w lesie koło Arnsbergu stopniowo odeszły w niepamięć.

Dziś, przeszło 70 lat po tych okrutnych wydarzeniach, pamięć o ofiarach oraz konfrontacje ze zbrodniami narodowego socjalizmu znowu wracają: w 2018 i 2019 roku, po długoletnich badaniach historycznych dr. Marcusa Weidnera, zespół LWL-Archäologie für Westfalen we współpracy z LWL-Institut für westfälische Regionalgeschichte prowadził wykopaliska archeologiczne w wyznaczonych miejscach lasu koło Arnsbergu mające na celu szczegółową rekonstrukcję okoliczności zdarzeń oraz dalsze naświetlenie nazistowskich zbrodni w tym regionie. Najnowsze znaleziska – m. in. pociski i amunicja, ale także przedmioty codziennego użytku, takie jak polski modlitewnik i słownik, buty i fragmenty odzieży, kolorowe guziki i perełki, naczynia i sztućce – są nie tylko świadectwem ostatnich godzin w życiu pomordowanych, lecz dostarczają także wskazówek o przebiegu tych okrutnych czynów. Jak dotąd znane są tylko nieliczne nazwiska ofiar mordu z marca 1945 roku. W trakcie nadal prowadzonych w kraju i zagranicą badań udało się ustalić 14 nazwisk i anonimowo pochowanym ofiarom nadać tożsamość. Ta praca daje szansę na nawiązanie kontaktu z ich potomkami oraz pozwoli podtrzymywać pamięć o dawno „zapomnianej grupie ofiar“, którą byli cudzoziemscy robotnicy przymusowi.

Marcus Weidner/Katarzyna Salski, czerwiec 2019 roku

(Przypisy pochodzą od tłumacza.)

Literatur:

Literatura:

Marcus Weidner, Kriegsendphaseverbrechen an Zwangsarbeitern im Sauerland 1945, [w:] 200 Jahre Westfalen. Jetzt!, Münster 2015, s. 342-347.

Matthias Frese, Marcus Weidner, Verhandelte Erinnerungen. Der Umgang mit Ehrungen, Denkmälern und Gedenkorten nach 1945, Paderborn 2017.

Film przedstawiający przemarsz Niemców wzdłuż ułożonych rzędami zwłok ofiar oraz zdjęcie i dokumenty na stronie portalu Westfälische Geschichte. Dostęp w Internecie: https://www.westfaelische-geschichte.de/web1048

Artykuł w prasie niemieckiej:

Naziverbrechen: Das Massaker im Arnsberger Wald. Erschienen am Mittwoch, 20.03.2019 in SPIEGEL ONLINE: https://www.spiegel.de/einestages/massaker-im-arnsberger-wald-nazi-verbrechen-im-sauerland-a-1258548.html