Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi, Piastowie: Adelajda – przed 1118 rokiem

Przed rokiem 1118 Adelajda (ur.1090/1091, zm. 1127), córka Władysława I Hermana (ur. 1044, zm. 1102), księcia Polski, poślubia Dypolda III z Vohburga [niem. Diepold von Vohburg] (ur. 1075, zm. 1146), margrabiego Nordgau oraz Nabburga, Vohburga i Cham.

Adelajda jest najmłodszą z trzech córek z zawartego w 1088 roku trzeciego małżeństwa Władysława I Hermana z Judytą Marią Szwabską [niem. Judith von Ungarn] (ur. między 1047 a 1054, zm. po 1105). Jej matka jest wdową po królu Węgier Salomonie (ur. 1053, zm. 1087) oraz córką króla Niemiec i cesarza rzymskiego narodu niemieckiego Henryka III Salickiego [niem. Heinrich III.] (ur. 1016/1017, zm. 1056) i jego drugiej żony Agnieszki z Poitou (ur. ok. 1025, zm. 1077). Jej dwaj przyrodni bracia to Zbigniew i Bolesław III Krzywousty – synowie Władysława I Hermana z dwu pierwszych małżeństw władcy i jednocześnie jego następcy. Ponadto Adelajda jest prawnuczką króla Polski Mieszka II Lamberta, z jego zawartego w 1013 roku małżeństwa z Rychezą Lotaryńską [niem. Richeza von Lothringen] (ur. ok. 996, zm. 1063), „królową Polski nad Renem”, a tym samym pozostaje spokrewniona z rodem cesarskim Ottonów.

Ojciec Adelajdy, Władysław I Herman, jako książę Polski przejmuje władzę od brata Bolesława II Śmiałego, zmuszonym do ucieczki na Węgry po wybuchu zbrojnego buntu, tracąc godność królewską. Po śmierci Władysława w 1102 roku Polska zostaje podzielona między jego dwóch synów – starszego Zbigniewa z pierwszego małżeństwa z Polką [prawdopodobnie Przecławą z rodu Prawdziwców – przyp. tłum.] i młodszego Bolesława III (ur. 1086, zm. 1138) z małżeństwa z Judytą Przemyślidką. Z trzeciego małżeństwa Władysława I Hermana, zawartego w 1086 roku z Judytą Marią Szwabską, pochodziły trzy córki: najstarsza była żoną rosyjskiego księcia; Agnieszka została opatką arystokratycznych, żeńskich klasztorów w Gandersheim i Kwedlinburgu [niem. Quedlinburg]; Adelajda urodziła się w 1090 bądź 1091 roku. W 1107/1108 roku przyrodni brat Adelajdy, Bolesław III, wypędza swojego starszego brata Zbigniewa z kraju i przyczyniwszy się do jego śmierci w 1112/1113 roku staje się jedynym władcą Polski. W 1115 roku Bolesław poślubia córkę niemieckiego hrabiego Salomeę z Bergu [niem. Salome von Berg] i w następnych latach prowadzi ekspansywną politykę małżeńską, wydając dziewięcioro z czternaściorga swoich dzieci za osoby z europejskich rodów książęcych, których terytoria sąsiadują z Polską. W 1118 roku wydaje przyrodnią siostrę Adelajdę za Dypolda III z Vohburga, brata swojej teściowej Adelajdy z Mochentalu [niem. Adelheid von Mochental], która po jego zawarciu zostaje margrabiną bawarskiej marchii Nordgau oraz Nabburga, Vohburga i Cham. 

Od śmierci ojca Dypolda II z Vohburga, margrabiego Nordgau oraz Giengen, który zginął na polu bitwy pod Mellrichstadt w 1078 roku, Dypold III jest wychowywany przez matkę Ludgardę z Zähringen [niem. Liutgard von Zähringen] (ur. ok. 1047, zm. 1119), córkę księcia Karyntii i margrabiego Werony; po osiągnięciu pełnoletności w 1093 roku Dypold III zostaje margrabią bawarskiego Nordgau – terytorium nazywanym tak od czasów panowania Karola Wielkiego [niem. Karl der Große] (później przemianowanym na Górny Palatynat), leżącym na północ Dunaju, między Neuburgiem nad Dunajem i Ratyzboną [niem. Regensburg], na obszarze przygranicznym z Czechami, które zarówno ojciec jak i syn sukcesywnie powiększają aż po Ziemię Chebską [niem. Egerland]. W 1099 roku Dypold przejmuje sukcesję po swoich krewnych – Ulryku z Pasawy [niem. Ulrich von Passau] i Rapocie V z Cham [niem. Rapoto V. von Cham], którzy padli ofiarami epidemii podczas zjazdu w Ratyzbonie. Odtąd zarządza regionem Vohburga w okolicach Pfaffenhofen, wraz z naddunajską cytadelą, oraz marchiami Cham i Nabburg, sięgającymi aż po Szwabię i Austrię. Dypold wspiera króla Henryka V w walce z jego ojcem, towarzyszy mu w podróży na zjazd w Kwedlinburgu oraz przy jego boku bierze udział w wyprawach zbrojnych do Włoch w roku 1111 i roku 1116. 

Niezwłocznie po swoim ślubie z Adelajdą w 1118 roku, Dypold wraz z matką Ludgardą i z pewnością nie bez udziału swojej świeżo upieczonej żony zakłada klasztor benedyktynów pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny zlokalizowany w Reichenbach nad rzeką Regen w pobliżu miejscowości Cham (patrz zdj. tytułowe). Ludgarda umiera wprawdzie w kolejnym roku, ale jeszcze przed śmiercią ściąga do nowego klasztoru benedyktynów z opactwa Kastl w Górnym Palatynacie, które założyła w 1103 roku razem z bratem, biskupem Konstancji Gebhardem III z Zähringen [niem. Gebhard III. von Zähringen]. W 1122 roku Dypold III przyczynia się do zawarcia konkordatu wormackiego a w 1125 roku uczestniczy w koronacji Lotara III [niem. Lothar III.] na króla Niemiec. Po śmierci Adelajdy w 1127 roku żeni się jeszcze dwa razy. W 1133 roku zakłada klasztor w Waldsassen, położony na terytorium Górnego Palatynatu, kilka kilometrów na południowy zachód od miejscowości Eger (obecnie Cheb, Republika Czeska), w którym przechowywany jest portret Adelajdy, sporządzony w 1795 roku według konterfektu z klasztoru w Reichenbachu.

Dypold i Adelajda mają pięcioro dzieci. Ich jedyny syn Dypold IV [niem. Diepold IV.] poślubia Matyldę [niem. Mathilde von Bayern], córkę jednego z książąt z dynastii Welfów. Z kolei ich najstarsza córka Adela i spadkobierczyni Ziemi Chebskiej bierze ślub z księciem Szwabii Fryderykiem Barbarossą [niem. Friedrich Barbarossa], który odbywa się w Chebie w 1147 lub 1149 roku, czyli na krótko przed drugą krucjatą księcia lub tuż po jego powrocie z wyprawy. Ze sporządzonego sto pięćdziesiąt lat później rękopisu dotyczącego założenia klasztoru w Waldsassen[1] (czyta się go jednak bardziej jako legendę) dowiadujemy się, że Dypold przekazał Adeli w posagu całe „terytorium” klasztorne[2]. W 1152 roku Fryderyk Barbarossa zostaje koronowany na króla Niemiec. Rok później, czyli dwa lata przed jego koronacją na cesarza rzymskiego narodu niemieckiego, bezdzietne małżeństwo Adeli i Fryderyka zostaje rozwiązane przez rozwód. Król prawdopodobnie nie traktuje córki margrabiego jako godnej jego stanu. W 1156 roku Barbarossa poślubia Beatrycze I Burgundzką [niem. Beatrix von Burgund][3].

 

Axel Feuß, lipiec 2021 r.

 

Bibliografia:

Balzer, Owald, Genealogia Piastów, 2. nakład, Kraków 2005.

Jasiński, Kazimierz, Powiązania genealogiczne Piastów (małżeństwa piastowskie), [w:] Piastowie w dziejach Polski, red. Roman Heck, Wrocław 1975, s. 135–148.

Jasiński, Kazimierz, Rodowód pierwszych Piastów, 2. nakład, Poznań 2004, s. 199-203.

Kersken, Norbert i Przemysław Wiszewski, Neue Nachbarn in der Mitte Europas. Polen und das Reich im Mittelalter, seria: „WBG Deutsch-Polnische Geschichte”, t. 1, Darmstadt 2020.

Maleczyński, Karol, Bolesław III Krzywousty (pierwsze wydanie w 1975 r.), Kraków 2010.

Mühle, Eduard, Die Piasten. Polen im Mittelalter, München 2011.

Rappel, Wolfgang, Diepoldinger, Markgrafen, [w:] Bosls bayerische Biographie, red. Karl Bosl, Regensburg 1983, s. 138, online: http://bosl.uni-regensburg.de/?seite=154&band=1

Riezler, Sigmund Ritter von, Diepold III. (Dietbold I.), [w:] „Allgemeine Deutsche Biographie” nr 5, 1877, s. 153-154, (wersja online): https://www.deutsche-biographie.de/sfz69641.html#adbcontent

Treml, Robert, Markgraf Diepold III., der Stifter des Klosters Waldsassen, [w:] Waldsassen. 850 Jahre eine Stätte der Gnade, red. Franz Busl, Hof 1983, s. 23-32.

Weller, Tobias, Die Heiratspolitik des deutschen Hochadels im 12. Jahrhundert, seria „Rheinisches Archiv”, nr 149, Köln i inne 2004, (rozprawa doktorska, Uniwersytet w Bonn, 2002).

 

(dostęp do źródeł online: lipiec 2021 r.)