Strony Pełny tekst

Marceli Reich-Ranicki

Marceli Reich-Ranicki ma 92 lata, gdy 27 stycznia 2012 roku w stolicy Niemiec podczas głównych obchodów uroczystości pamięci ofiar holocaustu przemawia do niemieckich parlamentarzystów w Bundestagu. Zatrważająco dokładnie, prosto i dosłownie opisuje jeden dzień z warszawskiego getta, przeddzień akcji likwidacyjnej z lipca 1942 roku, i oddaje tym samym niewyobrażalny obraz okrucieństwa żołnierzy SS w Getcie Warszawskim. “Co przesiedleniem Żydów nazwano, było wysiedleniem - wysiedleniem z Warszawy. Miało ono tylko jeden cel, jeden sens: śmierć” powiedział na koniec swojego przemówienia Marceli Reich-Ranicki.

Programme title: Aus gegebenem Anlass - Marcel Reich-Ranicki talks to Thomas Gottschalk Broadcast on 17th October 2008

ZDF

Był pierwszym i do tej pory jedynym literatem, który przyciągał przed telewizory całe Niemcy. Ludzie umawiali się na wspólne oglądanie jego programów. Następnego dnia wszyscy dyskutowali o tym, co powiedział. Naśladowali jego dziwny wschodnioeuropejski akcent i cytowali absolutną gwiazdę “Kwartetu literackiego” stacji telewizyjnej ZDF - Marcela Reich-Ranickiego.

Późne lata 80-te były szczytem jego kariery. Został najbardziej znanym krytykiem literackim w Niemczech. Przez niemiecką prasę nazwany “papieżem literatury”.

Ma za sobą wieloletnią pracę krytyka literackiego dla jednej z większych niemieckich gazet “Frankfurter Allgemeine Zeitung”, następnie pracował dla niemieckiego tygodnika “Die Zeit”, aby potem objąć kierownictwo redakcji literackiej w FAZ.

Młody Reich-Ranicki uczęszczał do gimnazjum w Berlinie i został przymusowo deportowany do Warszawy podczas tzw. “Polenaktion”, czyli wysiedlenia Polaków z Berlina w 1938 roku. Ten człowiek przeżył niewyobrażalne tragedie Getta Warszawskiego, utratę bliskich w obozach koncentracyjnych, ucieczkę z Getta i życie w ukryciu. Ale także współpracę z polskim Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) oraz służbę w Polskiej Ambasadzie w Londynie. Po nakazanym powrocie do Polski został ponownie aresztowany i otrzymał zakaz publikacji. Marcel Reich-Ranicki podjął ucieczkę do Republiki Federalnej Niemiec w 1958 roku. Od tego momentu żył i pracował w RFN i jak nikt nigdy dotąd przyczynił się do popularyzacji niemieckiej literatury. A w międzyczasie został najbardziej wpływowym niemieckim krytykiem literackim. Nigdy nie wypierał się swojego żydowskiego, polsko-niemieckiego pochodzenia, ale w swojej autobiografii napisał, że “nie ma własnego kraju, nie ma ojczyzny”, a jego jedyne ojczyste miejsce to literatura. Spoglądając na jego życie, można w te słowa uwierzyć bez mrugnięcia oka.

Historyczne i biograficzne daty

1920 urodzony we Włocławku w Polsce, jako syn polskiego żyda Davida Reicha i niemieckiej żydówki Heleny Reich, z domu Auerbach
1927 niemieckojęzyczna szkoła podstawowa we Włocławku
1929 wyjazd do Berlina do rodziny matki
1930 nauka w gimnazjum im. Werner-von-Siemens w Berlinie
1934 członek “Żydowskiego Związku Harcerskiego Niemiec"
1935 nauka w gimnazjum Fichte w Berlinie
1938 matura
1938 odrzucenie immatrykulacji na wydziale germanistyki Uniwersytetu w Berlinie
1938 deportacja z Berlina do Polski
1940 przymusowe przesiedlenie do Getta Warszawskiego, praca w Żydowskiej Radzie Starszych, w “Judenrat”.
1941 pracownik w podziemnych archiwach w Gettcie
1942 początek deportacji z Getta Warszawskiego do obozów zagłady, ślub z Teofilą Langnas (członkowie “Judenratu” z początku nie byli dotknięci deportacjami)
1943 wspólna ucieczka wraz z żonę z Getta, przeżywają w podziemiu, gdzie opiekuje się nimi polskie małżeństwo
1944 uwolnienie z kryjówki przez Armię Czerwoną
1944 początek pracy w cenzurze poczty dla Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP)
1945 zastępca kierownika Wydziału III w Głównym Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk w Warszawie
1945 wstąpienie do Polskiej Partii Robotniczej (PPR)
1946 praca w Polskiej Misji Wojskowej w Berlinie
1947 praca dla wywiadu zagranicznego (pseudonim “Albin”) i w polskim Ministerstwie Spraw Zagranicznych
1948 pod zmienionym nazwiskiem Ranicki zostaje vice konsulem (później konsulem) w Londynie w stopniu kapitana polskiego wywiadu
1949 przymusowy powrót do Polski, kilkanaście dni aresztu w jednoosobowej celi
1950 zwolnienie ze służby wywiadowczej
1950 wykluczenie z Polskiej Partii Robotniczej (PPR)
1950 lektor literatury niemieckiej w wydawnictwie Ministerstwa Obrony Narodowej
1951 publikacje w tygodniku Nowa Kultura
1952 współpracownik miesięcznika “Twórczość”
1953 zakaz publikacji
1954 zniesienie zakazu publikacji
1957 pierwsze wyjazdy naukowe ze Związku Autorów Polskich do Austrii i RFN
1958 wyjazd naukowy do RFN bez powrotu do Polski. Miejsce pobytu Frankfurt nad Menem
1958 udział w spotkaniach "Gruppe 47", grupy demokratycznych literatów i publicystów
1958 krytyk literacki i felietonista gazety Frankfurter Allgemeinen Zeitung (FAZ)
1959 przeprowadzka do Hamburga
1960 krytyk literacki tygodnika “Die Zeit” w Hamburgu
1971 do 1975 profesor w Stockholmie i Uppsala
1972 Doktorat honoris causa na Uniwersytecie Uppsala
1973 Docent krytyki literatury na Uniwersytecie w Kolonii
1973 przeprowadzka do Frankfurtu nad Menem
1973 do 1988 szef redakcji literatury gazety FAZ
1974 profesor tytularny na Uniwersytecie im. Eberharda Karla w Tybindze
1988 powstanie “Kwartetu literackiego”, program telewizyjny w stacji ZDF nadawany do 2001 roku
1990 profesura na Uniwersytecie Heinrich-Heine w Düsseldorfie
1991 profesura na Uniwersytecie w Karlsruhe
1992 Doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Augsburgu i Bambergu
1997 Doktorat honoris causa na Uniwersytecie Heinrich-Heine w Düsseldorfie
1999 wydanie autobiografii “Mein Leben” / “Moje życie”
2001 Doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Utrecht
2002 Doktorat honoris causa na Uniwersytecie w Monachium
2006 Doktor honoris causa na Wolnym Uniwersytecie (Freie Universität) w Berlinie i w Tel Avivie
2007 Doktor honoris causa Uniwesytetu Humoldtów w Berlinie
2009 ekranizacja “Mein Leben” / “Moje życie”
2011 29 kwietnia umiera jego żona Teofilia
2012 27 stycznia w dniu pamięci o ofiarach narodowego socjalizmu, Reich-Ranicki występuje ze swoją mową przed Bundestagiem
2013 Marcel Reich-Ranicki umiera we Frankfurcie nad Menem

Na ten moment Marcel Reich-Ranicki musiał czekać 68 lat. Gdy w 1938 roku jako maturzysta składał swoje papiery na wydziale Germanistyki na Uniwersytecie w Berlinie, dostał z przyczyn politycznych i antysemickich natychmiastową odmowę. Prawny następca Uniwersytet Humboldtów dopiero w roku 2007 znalazł odpowiednie słowa i formę by przeprosić i uhonorować swojego niedoszłego studenta. 16 lutego 2007 roku Marceli Reich-Ranicki otrzymał tytuł Doctor honoris causa Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie.

“Tej nagrody nie przyjmę!” Tymi słowami jak zwykle krytyczny i bezwzględny Marceli Reich-Ranicki odmówił przyjęcia “Nagrody Telewizji Niemieckiej” w roku 2008. Zupełnie spontanicznie przed setkami ludzi w sali i milionami przed telewizorami przeprosił 88-letni Reich-Ranicki, ale ze względu na “głupotę w telewizji, którą dzisiaj wieczorem zobaczył” przejrzał na oczy i nie może przyjąć tej nagrody.

Marcel Reich-Ranicki skończył 92 lat, gdy w dniu Pamięciu o Holokauście, 27.01.2012 przemawiał jako naoczny świadek przed niemieckim Bundestagiem. Jak zawsze krytycznie, jak zawsze literacko, jak zawsze jasno i dobitnie. Przemawiał jednak nie jako świadek, lecz jako ten, który przeżył warszawskie getto. W swojej długiej wypowiedzi mówił tylko o jednym dniu, kiedy miała nastąpić “przeprowadzka” z getta. “To, co żydzi nazywali “przeprowadzką” było w rzeczywistości wysiedleniem - wysiedleniem z Warszawy. Ono miało tylko jeden cel, tylko jeden sens: śmierć”, powiedział na koniec swojego przemówienia Marcel Reich-Ranicki.

Adam Gusowski, grudzień 2013 r.