Strony Pełny tekst

Losy Herszela Grynszpana

Rankiem 7 listopada 1938 roku, w ambasadzie Niemiec w Paryżu, 17-letni wyznawca judaizmu polsko-niemieckiego pochodzenia Herszel Grynszpan (Grünspan) dokonał zamachu na sekretarza poselstwa Ernsta vom Ratha, który dwa dni później zmarł w wyniku odniesionych obrażeń. W związku z tą śmiercią, w nocy z 9 na 10 listopada, doszło w Niemczech do serii niewyobrażalnych i brutalnych aktów zemsty przeciwko żydowskim mieszkańcom. Przybrały one niespotykaną dotąd skalę: zdewastowano, splądrowano lub spalono ponad 1400 synagog i domów modlitw oraz tysiące sklepów i mieszkań należących do Żydów; ok. 30 000 Żydów zostało aresztowanych i deportowanych do obozów koncentracyjnych, setki z nich poddano torturom i zamordowano. Naziści przedstawiali te wydarzenia jako spontaniczny odwet Niemców za dokonany kilkanaście godzin wcześniej paryski zamach, określając je eufemistycznie mianem „nocy kryształowej”. W rzeczywistości jednak inicjatorem tej – będącej wręcz na rękę niemieckiej władzy – akcji było przywództwo III Rzeszy: Hitler i Goebbels wykorzystali zamach Herszela Grynszpana jako okazję do dokonanych tej nocy pierwszych brutalnych ataków, które zapoczątkowały zwrot od instytucjonalnego prześladowania do zmasowanej fizycznej przemocy wobec żydowskiej społeczności. I tak oto Herszel Grynszpan stał się tragiczną postacią w dziejach świata.

Herszel Feibel Grynszpan podczas przesłuchania przez francuską policję, Paryż 1938

Bundesarchiv, Bild 146-1988-078-08

O przetrwaniu, byciu zapomnianym i o pamiętaniu

Siostra Herszela, Berta, zostaje zamordowana przez nazistów na terenie Polski w 1943 roku. Jego rodzice i brat Markus przetrwali wojnę i wyemigrowali do Izraela. W 1961 roku ojciec Zendel będzie zeznawał jako świadek w przeprowadzonym w Jerozolimie procesie byłego wysokiej rangi oficera SS, Adolfa Eichmanna, szczegółowo opisując brutalne okoliczności deportacji w 1938 roku.[29] Wuj Herszela, Abraham, który znalazł się wśród 70 000 Żydówek i Żydów wydanych Niemcom przez francuski rząd Vichy, został zamordowany w Auschwitz. Ciotka Chawa w niewyjaśnionych okolicznościach ocalała z Holokaustu i wróciła do Paryża.

Po odwołaniu pokazowego procesu Herszel Grynszpan nie odgrywa już żadnej roli w Trzeciej Rzeszy – zostaje zapomniany. Po wojnie nikt – poza jego rodziną – nie zastanawia się nad losem chłopca, który jeszcze kilka lat wcześniej budził emocje wśród tak wielu ludzi. Po zakończeniu wojny jego krewni próbują go odnaleźć – jednak bezskutecznie, Herszel Grynszpan pozostaje zaginiony. W 1960 roku Sąd Rejonowy (niem. Amtsgericht) w Hanowerze uznaje go za zmarłego. Dziś w miejscu, gdzie kiedyś stał dom, w którym mieszkali Grynszpanowie w Hanowerze, znajdują się „kamienie pamięci” (niem. Stolpersteine) upamiętniające Herszela i jego siostrę Bertę. Nazwisko Herszela Grynszpana widnieje również wśród tysięcy nazwisk wyrytych na pomniku zamordowanych żydowskich mieszkańców Hanoweru przy placu Opernplatz. Rozrachunek z historią Herszela Grynszpana i pamięcią o nim trwa do dziś.

Katarzyna Salski, kwiecień 2021 r.

Literatura przedmiotu:

Armin Fuhrer, Herschel. Das Attentat des Herschel Grynszpan am 7. November 1938 und der Beginn des Holocaust, Berlin 2013.

Dagi Knellessen, Novemberpogrome 1938. „Was unfassbar schien, ist Wirklichkeit“, Pädagogisches Zentrum des Fritz Bauer Instituts und des Jüdischen Museums (red.), Frankfurt am Main 2015.

Źródła online:

https://www.juedische-allgemeine.de/juedische-welt/ein-attentat-mit-folgen/

https://www.dubistanders.de/Herschel-Grynszpan

https://www.deutschlandfunk.de/judenverfolgung-europaeischer-antisemitismus-1880-1945.1310.de.html?dram:article_id=379815

https://www.bpb.de/geschichte/nationalsozialismus/gerettete-geschichten/149158/palaestina-als-zufluchtsort-der-europaeischen-juden

[29] Por.: Eichmann in Jerusalem, s. 207 i nast.