Józef Szotowski

Od początku swojej aktywności ks. Szotowski znajdował się pod nadzorem policji, chociaż działania podejmowane przez władze policyjne z powodu ich słabej znajomości języka były bardzo powierzchowne. Władze postrzegały działalność kapłana dwojako: z jednej strony pozytywnie, ponieważ swoim autorytetem skutecznie wpływał na moralne, obyczajowe i zgodne z prawem postawy migrantów, jednoznacznie występując przy tym przeciwko socjalistycznym wysiłkom. Z drugiej strony postrzegały go jednak negatywnie, w związku z jednoznacznym wsparciem wyborczym dla Partii Centrum oraz narodowo-polskiej agitacji, wykraczającej poza ramy religijne, wskutek czego polskie organizacje dzięki własnym sztandarom i odpowiedniej symbolice (czapki, kokardy itp.) rozpoznawane były w przestrzeni publicznej jako związki Polaków. Ponieważ ks. Szotowski zorientował się, że jest inwigilowany, a w jego otoczeniu znaleźli się policyjni szpicle, w 1887 r. usunął się z aktywnej pracy związkowej.

Z dniem 1 kwietnia 1890 r. ks. Szotowski odwołany został ze stanowiska polskiego duszpasterza w diecezji Paderborn, zastąpił go ks. dr Franciszek Liss, którego przed powrotem w ojczyste strony wdrożył do nowej działalności. Powodem odwołania miało być regularne przekraczanie granic diecezjalnych w ramach wykonywanej posługi, do tego władzom pruskim solą w oku była jego aktywność w duchu narodowo-polskim, w związku z czym władze naciskały biskupa paderborneńskiego, aby przywołał Szotowskiego do porządku. Niewykluczone, że zwolniono go z dotychczasowej pracy także na własne życzenie, ponieważ po pięciu latach działania w najtrudniejszych warunkach i w ciągłym ruchu mocno zapadł na zdrowiu. Po powrocie do Pelplina początkowo pozostawał bez zatrudnienia, zwrócił się też do prezydenta rejencji gdańskiej o zasiłek – właśnie z powodu problemów zdrowotnych. Po kilku miesiącach został proboszczem w Wudzynie (Groß Wudschin) w powiecie bydgoskim (Bromberg).

Zaledwie trzy lata później objął zwolnione stanowisko proboszczowskie w parafii Chmielno (Chmelno) na Kaszubach, gdzie działał do śmierci w dniu 27 sierpnia 1911 r. Przez ten czas wciąż angażował się mocno na polu socjalnym i agitował na rzecz sprawy polskiej. Od 1894 r. zasiadał w Towarzystwie Rolniczym (Landwirtschaftliche Gesellschaft) w Kartuzach (Karthaus), a w 1897 r. zainicjował powstanie Banku Ludowego w Chmielnie. Dodatkowo został patronem założonego w 1902 r. polskiego towarzystwa robotników z Olsztyna (Allenstein). Również powstałe w 1908 r. w Chmielnie Towarzystwo Handlowe „Kupiec” nie powstałoby bez jego wsparcia materialnego. Z jego inicjatywy powstały nowe parafie w pobliskich wioskach Wygoda (1902 r.) i Brodnica Górna (Oberbrodnitz, 1905 r.), zaś w Chmielnie w 1906 r. otwarto szpital dla ubogich i potrzebujących. Dziś o ks. Szotowskim przypomina tam tablica pamiątkowa.

Angażował się w pielęgnowanie kaszubskich tradycji, obyczajów i pieśni ludowych, traktując je jako część polskiej kultury, co propagował w swej parafii i poza jej granicami. Ksiądz Szotowski był aktywny w polskim komitecie wyborczym, wygłaszał wykłady o historii Polski i aktualnych sprawach, pozostawał w kontakcie z kręgiem skupionym wokół polskiej „Gazety Olsztyńskiej” i troszczył się pod względem moralnym i materialnym o polskie komitety wyborcze w swym ojczystym regionie – Warmii. Popierał strajk szkolny w 1906/1907 r. i angażował się na rzecz emancypacji ludności polskiej na Kaszubach i w Warmii, jak również zabiegał o oświatę, pielęgnowanie języka polskiego i narodowe uświadomienie tej społeczności.

Jego aktywność jako duszpasterza Polaków nad Ruhrą stanowiła fundament późniejszych rozległych struktur organizacyjnych polskich emigrantów. Z zainicjowanych przez niego stowarzyszeń w ciągu zaledwie dwóch dekad wyrosło około 900 organizacji z prawie 80 000 członków.

David Skrabania, listopad 2018 r.

Literatura:

Artykuł biograficzny o ks. Józefie Szotowskim, w: Oracki, Tadeusz (red.), Słownik biograficzny Warmii, Mazur i Powiśla XIX i XX wieku (do roku 1945), Warszawa 1983, s. 306–307.

Matwiejczyk, Witold, Katolickie towarzystwa robotników polskich w Zagłębiu Ruhry 1871–1894, Lublin 1999 [szczególnie rozdział III].