Brygida Helbig

Brygida Helbig (niem. Brigitta Helbig-Mischewski, pseudonim Anna Maria Birkenwald, prof. UAM, dr hab.) urodziła się w 1963 roku w Szczecinie. Po maturze w renomowanym II Liceum Ogólnokształcącym rozpoczęła studia polonistyczne w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Szczecinie (uczelnia ta stała się podwaliną powstałego w latach 80-tych XX wieku Uniwersytetu Szczecińskiego). W wieku niespełna 20 lat Helbig postanawia opuścić Polskę – głównie z powodów osobistych i 1 listopada 1983 roku, wczesnym rankiem, wysiada na dworcu w Wanne-Eickel w Nadrenii Północnej-Westfalii. Osiedla się w Zagłębiu Ruhry, w mieście Herten. Wkrótce przenosi się na jakiś czas pod granicę holenderską – uczęszcza do szkoły językowej dla późnych przesiedleńców w Anrath koło Krefeld, by po w 1985 roku w Kolleg für Spätaussiedler w Geilenkirchen zdanej maturze rozpocząć studia slawistyki i germanistyki na Uniwersytecie Ruhry w Bochum/Ruhr-Universität Bochum. Rok po ukończeniu studiów, w 1991 roku, Helbig otrzymuje od katolickiej fundacji Cusanuswerk stypendium na realizację doktoratu. Promocyjną rozprawę pisze o Marii Janion i dyskursie New Age w polskiej literaturze lat 70-tych i 80-tych XX wieku, a stopień doktora nauk humanistycznych uzyskuje w 1994 roku na uniwersytecie w Bochum. W Bochum też zakłada z prof. Michaelem Fleischerem studencki klub pisarski „Dichter-Fressen”.

Pierwsze teksty literackie Brygida Helbig publikuje w połowie lat 90-tych, w tygodniku FA-art. Z ukazujących się tu fragmentów opowieści o dorastaniu młodej dziewczyny w socjalistycznej Polsce powstaje później powieść „Pałówa“ wydana w 2000 roku w wydawnictwie „b1” w Gdańsku. Już wcześniej, w Berlinie, pisarka publikuje wiersze i recenzje w piśmie Klubu Polskich Nieudaczników „Kolano”. Jednocześnie oddaje się pracy naukowej, prowadząc wykłady i seminaria dla studentów w instytucie slawistyki na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie/Humboldt-Universität zu Berlin, gdzie pozostaje zatrudniona do roku 2005. Za działalność dydaktyczną dwukrotnie otrzymuje Nagrodę Dziekana Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Humboldtów. W kolejnych latach pracuje również dla Uniwersytetu Karola w Pradze, Uniwersytetu Szczecińskiego oraz Polsko-Niemieckiego Instytutu Badawczego działającego w Collegium Polonicum w Słubicach (filia UAM Poznań). Teksty naukowe i krytyczno-literackie Brygidy Helbig dotyczące kulturoznawstwa, historii literatury, komunikacji międzykulturowej czy tematyki feministycznej i gender ukazują się w licznych czasopismach, m.in. w: „Zeitschrift für Slawistik“, „Tekstach Drugich“, „Twórczości“, „Pograniczach“, „Odrze”, „Anzeiger für slawische Philologie“ i wielu innych. Helbig jest też stałą felietonistką polskojęzycznej redakcji Radia Cosmo w Berlinie, pisuje m.in. dla dziennika „Tagesspiegel”, „ZEIT ONLINE” i „Gazety Wyborczej”.

Po zamknięciu w 2005 roku katedry polonistyki na Uniwersytecie Humboldtów Brygida Helbig kontynuuje pracę naukową i wydaje artykuły i książki naukowe, m.in. o literaturze emigracyjnej, Klubie Polskich Nieudaczników, kryzysie męskości, Henryku Beresce, Oldze Tokarczuk i innych pisarkach tego pokolenia, traumie międzypokoleniowej w książkach Ingi Iwasiów, Magdaleny Tulli, autobiograficznej literaturze „postenerdowskiej”, Brunonie Schulzu i wielu innych, coraz więcej czasu poświęca jednak na własną twórczość pisarską. W 2005 roku ukazuje się groteskowa minipowieść „Anioły i świnie. W Berlinie!“ (niem. „Engel und Schweine”), która przynosi autorce rozgłos. Emigracyjna, a jednocześnie kampusowa opowieść w satyryczny sposób ukazuje perypetie polskich emigrantów w RFN, gra z utrwalonymi stereotypami i zmusza do refleksji nad potrzebą wpasowania się i znalezienia swojego miejsca w świecie, w którym przyszło żyć, a który nawet po latach trudno jest oswoić. Książka zainspirowana została „Klubem Kiełboludów” Leszka Oświęcimskiego i pokazuje kobiecy wariant emigranta-„kiełboludy”. Ironiczny język jest jedną z największych zalet książki, o której Przemysław Czapliński pisał w „Gazecie Wyborczej“ tak: „Ironia zagarnia wszystko: Niemców, naszych emigrantów, bohaterkę, lecz także schematyczne i banalne wzorce opowieści. Jeśli Polka mówi o sobie i swoich rodakach "świnie w Berlinie", jeśli pokazuje, jak owe "świnie" upominają się o swoją indywidualność, to z pewnością nie ma na myśli "die Polnische Schweine". Nie powiela zatem niczyjego spojrzenia. W jej pisaniu jest równie wiele smutku, co życia, tyleż melancholijnego śmiechu, co odwagi.“[1]

Motyw wyobcowania i buntu pojawiający się w „Aniołach...“ wraca ze zdwojoną siłą w „Enerdowcach i innych ludziach“ (niem. „Ossis und andere Leute”) wydanych w 2011 roku. To satyryczny zbiór opowiadań traktujący z perspektywy polskiej emigrantki o losach Niemców z NRD, tzw. „Ossi“, w zjednoczonym kraju i próbach odnalezienia się w nowej rzeczywistości. Wymarzony przez wielu, uważany za płynący miodem i mlekiem kraj – Republika Federalna Niemiec – okazuje się wcale nie być tak przyjazny i przychylny wobec nowych obywateli, jak wydawało się to zza dzielącego jeszcze oba państwa muru. Mentalne różnice między wschodem a zachodem zamiast się zacierać, coraz bardziej dają się bohaterom we znaki. Pozostaje nieprzepracowana trauma, która w najlepszym wypadku przeradza się w niepohamowaną nostalgię za utraconym krajem oraz poczucie krzywdy wynikające z niezrealizowanych marzeń. Jednocześnie Helbig pokazuje cechy „Enerdowców”, które mogłyby przyczynić się do uczynienia zachodniego świata bardziej „ludzkim”. Książkę „Enerdowcy i inni ludzie“ doceniła kapituła Nagrody Literackiej Nike, nominując ją do niej w 2012 roku. Książka znalazła się też w finale Nagrody Literackiej „Gryfia“. Na jej podstawie działający w Berlinie Teatr Studio am Salzufer stworzył zaś spektakl teatralny zatytułowany „Pfannkuchen, Schweine, Heiligenscheine“ w reżyserii Janiny Szarek.