Strony Pełny tekst

Błażej Stolarski (1880–1939)

Cmentarz parkowy (Parkfriedhof) w berlińskiej dzielnicy Marzahn. Idziemy aleją główną, aż do znajdującego się po prawej stronie Kamienia Pamięci Ofiar Faszyzmu. Teraz, skręcamy na zachód w stronę pola urnowego 9 U. Na rogu pierwszej poprzecznej alei, po stronie prawej, rozpoczynają się groby wojenne (Kriegsgräber). Na całym cmentarzu jest ich naturalnie znacznie więcej. Nas interesuje jednak wyłącznie Kwatera 3 U. Skromne kamienne tablice informują o złożonych tu prochach ofiar II wojny światowej. Nie wiemy o nich nic – jedynie nazwiska (rzadziej imiona) świadczyć mogą o ich pochodzeniu. Zdecydowana większość – możemy się domyślać – to Słowianie: Białorusini, Czesi, Polacy, Ukraińcy. Na jednym z kamieni wyryto: Błażej Stolarski. Poniżej data urodzenia i śmierci. Obligatoryjny wpis 1939-1945 wyjaśnia, że to właśnie jedna z ofiar II wojny światowej. Tablica znacznie nowsza niż pozostałe, choć wyglądem od nich nie odbiega.

Ten skromny grób kryje nie tylko historię życia, sukcesów i porażek jednego z największych polskich ludowców II Rzeczypospolitej ale i niewyjaśnioną do końca tragedię pierwszych miesięcy wojny. Historię znaną jeszcze do niedawna najbliższej rodzinie, nielicznej grupie studentów i naukowców. O okolicznościach śmierci w październiku 1939 roku oraz miejscu pochówku nie wiedział do niedawna nikt. Do czasu, gdy postacią sołtysa z Będkowa nie zainteresował się berlińczyk i wielki przyjaciel Polski Klaus Leutner.

Public Domain, opracował do publikacji Marian Stefanowski.

Tajemnicą do dziś pozostaje fakt, co robił Stolarski w ten dzień na autostradzie Berlin - Breslau (Wrocław)? Wracał z kolejnego przesłuchania do Opola, a może zamordowano go w drodze do Berlina? Skoro nie powstał obóz koncentracyjny dla polskiej inteligencji w okolicach Opola, to może podjęto decyzję o umieszczeniu więźnia w Sachsenhausen, w strefie specjalnej – tzw. „Zellenbau”?[10] A jeżeli tak, to dlaczego zamordowano go wcześniej? Czy też był ofiarą próby ucieczki,[11] które kończyły się z reguły strzałem w plecy? Tu mamy jednak do czynienia z wyraźną egzekucją. „Wypadek przy pracy” urzędników Gestapo czy też świadome morderstwo? Jeżeli tak, to na czyje zlecenie?

Na część tych pytań odpowiedzieć może wizyta w Archiwum Okręgowym Luckau. Być może zachował się tam protokół znalezienia zwłok, z którego cytuje wspomniany wyżej akt zgonu. Obydwa dokumenty pomogłyby wyjaśnić zagadkę ostatniej drogi Marszałka Stolarskiego.

Z prezentowanych poniżej dokumentów[12] wiemy, że zwłoki Senatora przewieziono do Berlina, gdzie dokonano obdukcji, a prochy po kremacji złożono w urnie (kwatera U-1) na cmentarzu Parkfriedhof dzielnicy Marzahn.

Niekoniecznie na marginesie...

Mówi się, że łańcuch jest tak silny, jak ogniwa, które go tworzą.

Łańcuch ludzi dobrej woli, którzy przyczynili się do wyjaśnienia losów Błażeja Stolarskiego po jego aresztowaniu w Polsce stanowią cztery osoby. Panie: Rima Gutte z berlińskiego Senatu, która udostępniła spis nazwisk Polaków pochowanych na cmentarzu Marzahn, a tym samym miejsce spoczynku Błażeja Stolarskiego oraz Cordula Liepack z Archiwum Okręgowego w Luckau. Dzięki niej otrzymaliśmy wgląd do dokumentów wyjaśniających w dużej mierze tajemnicę śmierci senatora Stolarskiego. Panowie: dr Paweł Perzyna, autor biografii B. Stolarskiego z łódzkiego IPN, który zebrał powyższe informacje i udostępnił w Polsce oraz naturalnie - kto wie czy nie najsilniejsze ogniwo tego łańcucha – Klaus Leutner, który od lat pracuje na rzecz pojednania polsko-niemieckiego. Jego detektywistycznej pracy zawdzięczamy częściowe choć rozwiązanie kolejnej tragicznej zagadki lat wojny.

Wojciech Drozdek, luty 2019

Od autora: W 80. rocznicę śmierci Błażeja Stolarskiego (22.09.2019), w Będkowie rodzinnej wsi Senatora, dokonano odsłonięcia tablicy pamiątkowej. Jednym z rządowych gości był poseł IX kadencji Sejmu Antoni Macierewicz. Rechot historii czy też Ubu Roi ou les Polonais?

[10] Zellenbau – nazywany także „Bunkier”. Budynek w kształcie litery „T” był odizolowany od pozostałej części obozu i podlegał bezpośrednio berlińskiej centrali Gestapo. Do dziś zachowane jest wyłącznie zachodnie skrzydło [...]Można powiedzieć, że „Zellenbau” był więzieniem szczególnym. Przebywali tu działacze polityczni i oficerowie różnych narodowości [z Polaków przywódca Armii Krajowej general Grot-Rowecki ]. Także zdekonspirowani agenci obcych wywiadów. Byli tu: przywódca komunistów niemieckich Ernst Thälmann obok pastora „Kościoła Wyznającego” Martina Niemöllera, Georg Elser – uczestnik zamachu na Hitlera w dniu 8 listopada 1939 r., Stefan Bandera z grupą nacjonalistów ukraińskich i wnuk Mołotowa Wasilij Kokorin oraz syn Stalina Jakow, który tu właśnie odebrał sobie życie. [w:] https://www.porta-polonica.de/pl/atlas-miejsc-pami%C4%99ci/ostatni-rok-…
[11] Drugi z synów Błażeja Stolarskiego przebywający w Anglii miał otrzymać informację z Niemieckiego Czerwonego Krzyża (via Szwajcaria), że senator Stolarski „został zastrzelony podczas ucieczki” [w:] Paweł Perzyna, Błażej Stolarski 1880–1939. Biografia społecznika, działacza gospodarczego i polityka, Łódź–Warszawa 2017.

[12] Rejestr cmentarny z grudnia 1939 r. Wpis o pochówku nr 336 z zaznaczonym dniem (04.12.1939) oraz kwaterą, gdzie, po kremacji, złożono urnę (3 U).