Wojciech Kossak: Bitwa pod Zorndorf (1758), 1899

Jednak pochlebne opinie polskiej prasy, szybko zamieniły się w otwartą krytykę. Wobec coraz bardziej wrogiej Polsce od czasów objęcia funkcji kanclerza rzeszy przez Bernharda von Bülow w 1900 r. polityki tak bliski kontakt z cesarzem Niemiec uznano za niewłaściwy. Artysta też czuł się coraz gorzej w Berlinie, zwłaszcza że nawet wśród intelektualistów dało się wyczuć antypolskie nastroje[15], ponadto coraz bardziej interesowały go narodowo-polskie tematy. Kiedy Wilhelm II wiosną 1902 r. w Malborku wygłosił przed pruskimi joannitami odzianymi w krzyżackie płaszcze dobitną mowę skierowaną przeciwko polskim ruchom narodowym („Już wystarczy! Polska buta za bardzo dotknęła Niemcy.”[16]), Kossak zdecydował się na powrót do Krakowa. W kolejnych latach malował także obrazy o treści antypruskiej, jak np. słynny cykl obrazów „Duch pruski” z 1909 r., do którego należy znany obraz olejny „Rugi pruskie”[17]. We „Wspomnieniach”, które ukazały się w 1913 r. Kossak próbował zrelatywizować pochwałę pruskości w obrazach z okresu berlińskiego oraz bliski stosunek do rodziny Hohenzollernów. Jednak odium pruskiego malarza nadwornego ciążyło mu do końca życia. Mimo to Kossak jako malarz tematów z polskiej historii i wybitny portrecista do dziś cieszy się ogromną popularnością w Polsce.[18]

Obraz „Bitwa pod Zorndorf” przeniesiono w 1923 r. z kasyna oficerskiego do poczdamskiego muzeum garnizonowego w niegdysiejszych stajniach królewskich w Lustgarten, parku przy zamku miejskim.[19] Podczas działań wojennych w 1945 r. obraz zrolowano. W 1966 r. pracownicy poczdamskiego muzeum odnaleźli mocno zniszczony obraz w magazynie. Dzieło udostępniono publiczności dopiero w 1996 r. Od 2004 r. obraz jest odnawiany na zlecenie przedsiębiorstwa energetycznego EON AG, którego centrala ma siedzibę w odbudowanym niegdysiejszym kasynie regimentu. Obraz znajduje się tam jako depozyt muzeum poczdamskiego.

Axel Feuß, wrzesień  2015 r.