Stefan Kuczyński (1894–1969). „Lekarz patriota” z Wrocławia
Stefan Ludwik Kuczyński urodził się 25 sierpnia 1894 roku w Smolicach (Smolitz). Był synem Rocha i Heleny Kuczyńskich. W Smolicach ukończył szkołę podstawową, a edukację w szkole średniej odbył w Rawiczu (Rawitsch). W 1914 r. rozpoczął studia medyczne we Wrocławiu (wtedy Breslau). Jego plany pokrzyżowała I wojna światowa, która wybuchła w tym samym roku. Został powołany do wojska, a po zakończeniu wojny, w 1918 r. wziął udział w powstaniu wielkopolskim. Wcielono go do jednej z drużyn sanitarnych, która działała w okolicy Rawicza. Jak wspominał jeden z jego znajomych, prof. Gerwazy Świderski – w czasie walk wykazał się dużym zaangażowaniem a co warte podkreślenia – stoczył bój o stację kolejową, która znajdowała się w „rodzinnych” Smolicach. W 1919 r. pełnił służbę w Szpitalu Głównym Wojska Polskiego w Poznaniu. Nie trwało to jednak długo – w tym samym roku, chcąc dokończyć przerwane studia medyczne, powrócił do Wrocławia osiadając w mieście na stałe.
Koniec I wojny światowej i okres walki o polskie granice stał się motorem napędowych zmian, które zaszły we Wrocławiu i Dolnym Śląsku. Stefan Kuczyński aktywnie włączył się w działania Polskiej Rady Ludowej, która reprezentowała lokalną Polonię. On i inni działacze postawili sobie w tym czasie za zadanie dwa główne cele – utrzymanie świadomości narodowej i politycznej oraz wsparcie prac plebiscytowych na Górnym Śląsku.
„Zbliżała się wiosna 1921 r., a wraz z nią termin plebiscytu. Praca propagandowa nasilała się z każdym dniem. Nasze zebrania odbywały się w mieszkaniach kolegów […]” (Gdy Polska…, s. 161).
Stefan Kuczyński działał także na innych polach. Na prośbę studentki medycyny Haliny Szuman, rozpoczął pracę w „szkółce” polskiej, która wówczas mieściła się przy ul. Henryka Pobożnego 8 (Enderstrasse). Niedługo potem zajęcia przeniesiono z prywatnego mieszkania do budynku przy ul. Nowej (Neue Gasse). Ten stan nie potrwał jednak długo, bo lokal został poważnie uszkodzony. Kuczyński pomagał przy naprawie, a jednym z jego obowiązków było uporządkowanie biblioteki. Przejął opiekę nad „szkółką” oraz biblioteką, zorganizował ogrzewanie, własnoręcznie wykonał ławki szkolne, których było za mało by pomieścić wszystkie dzieci. Samodzielne wykonał pomoce dydaktyczne do nauki historii czy geografii. Pracował m.in. w Bibliotece Ludowej i w Polskim Biurze Plebiscytowym. Kontynuował także studia i był stypendystą Karola Marcinkowskiego, a jak zauważył prof. Gerwazy Świderski:
„Marcinkowski był mistrzem i wzorem dla życiowej drogi dr. Kuczyńskiego. Jednakowoż Kuczyński zawdzięczał coś więcej Marcinkowskiemu – był jego stypendystą. On to właśnie utworzył w Poznaniu świetnie działające Towarzystwo Pomocy Naukowej, Filomackie Towarzystwo ‚Polonia’. Jednak głównym celem tej organizacji było wspieranie stypendiami studentów na uniwersytetach Wrocławia, Berlina, Drezna, Fryburga, Gryfii.” (Doktor medycyny, s. 15)
W 1924 r. ukończył studia i rozpoczął pracę jako lekarz. W czasie drugiej wojny światowej ofiarnie pomagał polskim robotnikom przymusowym przybyłym do Wrocławia. Wystawiał zaświadczenia lekarskie, dzięki którym możliwe było przeniesienie do lżejszych prac. Warto w tym miejscu przytoczyć wspomnienie Felicyty Podlak-Damczyk przebywającej we Wrocławiu w 1941 r.:
„Dr Kuczyński […] mniej mówił o stanie mego zdrowia, natomiast całą godzinę opowiadał o szczątkach polskości Wrocławia, gdzie szukać historii Wrocławia, o pracy tutejszej Polonii. […]” (Polska grupa konspiracyjna, s. 16)
Praktykę przerwał w 1942 r., kiedy to 18 czerwca został aresztowany. Oskarżono go o przygotowywanie „przedsięwzięcia o charakterze zdrady stanu”. Zarzut dotyczył między innymi współpracy z działającą we Wrocławiu organizacją „Olimp” (była to polska organizacja konspiracyjna założona w 1941 r. skupiająca się na integracji Polaków, samopomocy i przeprowadzaniu sabotażu). Blisko rok później odbyła się rozprawa, podczas której udało się obalić część zarzutów – Kuczyński został uniewinniony i mógł powrócić do pracy. W czasie wojny pomagał grupie AK „Lotos” w Kobylinie, która opiekowała się chorymi Polakami.
W obliczu natarcia Armii Czerwonej, 25 sierpnia 1944 r., Wrocław wraz z innymi niemieckiemu miastami, ogłoszony został twierdzą. W styczniu 1945 r. nastroje w mieście uległy zmianie, zaczęto przygotowania do obrony. Stefan Kuczyński przydzielony został wówczas do dwóch placówek: gabinetu dla chorych wewnętrznie przy ul. Włodkowica 20/22 (Wallstrasse) oraz do punktu opatrunkowo-chirurgicznego w schronie przy ul. Poznańskiej (Posener Strasse). Wraz z postępami w natarciu Armii Czerwonej, zarządzona została ewakuacja ludności cywilnej. Kuczyński, z racji swojego wykształcenia, miał pozostać w twierdzy i pełnić posługę lekarską, natomiast jego żona i dzieci mieli niezwłocznie opuścić miasto. Dzięki interwencji Kuczyńskiego rodzina nie została ewakuowana – w innym przypadku czekałaby ich ucieczka w 20 stopniowym mrozie.
Podczas walk o Wrocław pomagał znajdującym się w mieście Polakom. Przy ul. Góralskiej (Bergstrasse) znajdował się jeden z wielu obozów, które funkcjonowały pomimo walk toczących się w mieście. W barakach umieszczono kilka tysięcy Polaków, którzy narażeni byli na ciągły ostrzał. Kuczyński interweniował u głównego lekarza twierdzy i pod pretekstem nadmiernego zużycia materiałów opatrunkowych, udało mu się przekonać Niemców, że więźniowie obozu przy ul. Góralskiej muszą zostać ewakuowani. Warto zaznaczyć, że we Wrocławiu istniał wówczas spory problem z zaopatrzeniem medycznym, więc obrońcom na rękę było przeniesienie więźniów w bardziej bezpieczne miejsce.
Stefan Kuczyński przetrwał krwawe walki o Festung Breslau, a dzień, kiedy w mieście nie słychać było strzałów, wspomina w ten sposób:
„Nadszedł dzień 7 maja. Fala zwycięzców zalała całe miasto. Zobaczyliśmy pierwszych polskich żołnierzy. Na hełmach mieli białe orły, święty dla nas symbol. Z zapartym tchem i dławionym szlochem witaliśmy ich. Rozwalone więc były ‚krzepkie wrota’ zagradzające drogę do naszych nowych obowiązków. Polegały one na tym, że trzeba było gasić pożary, zwalczać szerzące się epidemie tyfusu, biegunki, zaludnić miasto, zaprowadzić ład i porządek, a wreszcie – podnieść z gruzów polski Wrocław.” (Festung Breslau, s. 57)
Po zakończeniu wojny włączył się w reaktywację służby zdrowia i był jednym z tych, którym zawdzięczamy „dźwignięcia miasta z gruzów”. W 1957 r. wybrany został na prezesa Stowarzyszenia Lekarzy Dolnośląskich. Odznaczony został między innymi Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Medalem Rodła. Pracował, aż do śmierci w rejonowej przychodni lekarskiej. Zmarł w 1969 r. i jak podkreślił prof. Świderski – „z nawiązką spłacił Marcinkowskiemu dług zaciągnięty z tytułu otrzymanego stypendium na całe studia lekarskie.” Doktor medycyny, s. 15)
Kacper Rosner-Leszczyński, maj 2023 r.
Bibliografia
Bruziewicz-Mikłaszewska Barbara, Doktor Ludwik Stefan Kuczyński (1894–1969) i jego rola w międzywojennym Wrocławiu oraz odtworzeniu samorządu lekarskiego, [w:] Aktywność polskich lekarzy w dwudziestoleciu międzywojennym – w stulecie powołania Izb Lekarskich, red. Bożena Urbanek, Magdalena Paciorek, Maria Ciesielska, Warszawa 2020, s. 89–94.
Gleiss Horst, Breslauer Exodus 1946. Beiträge zur Dokumentarchronik einer Stadt und ihrer Menschen, Rosenheim 2003.
Konieczny Alfred, Polska grupa konspiracyjna „Olimp” w wojennym Wrocławiu, Wrocław 1989.
Kuczyński Stefan, Festung Breslau, [w:] Trudne dni (Wrocław 1945 r. we wspomnieniach pionierów) t. 1, red. Mieczysław Markowski, Wrocław 1960, s. 43–57.
Kuczyński Stefan, Gdy Polska odzyskała niepodległość, [w:] Do nich przyszła Polska, oprac. Anna Zawisza (wydanie II), Wrocław 2018, s. 157–171.
Świderski Gerwazy, Doktor medycyny Stefan Kuczyński – legendarna postać Wrocławia (1896−1969), „Medium. Gazeta Dolnośląskiej Izby Lekarskiej” nr 10 (207) 2007, s. 15.
Zawisza Alicja, Studenci Polacy na Uniwersytecie Wrocławskim (1918–1939). Katalog zachowanych archiwaliów, Wrocław 1972.
Netografia
https://krotoszyn.naszemiasto.pl/nasi-powstancy-dr-ludwik-stefan-kuczynski-ze-smolic-zdjecia/ar/c1-7600819 [dostęp: 16.05.2023]
