Stanisław Wachowiak

Po ukończeniu studiów i obronie doktoratu odrzucił przedłożoną mu ofertę pracy w bawarskim ministerstwie finansów, bowiem ciągnęło go z powrotem do prowincji poznańskiej. Krótko pracował w Banku Spółdzielczym w Kościanie (Kosten), a w 1916 r. przejął stanowisko dyrektora Banku Ludowego w Inowrocławiu (Hohensalza). Po zakończeniu I wojny światowej został pierwszym polskim przewodniczącym rady miejskiej, a podczas powstania wielkopolskiego 5 stycznia 1919 r. w imieniu Naczelnej Rady Ludowej przejął władzę w mieście i skutecznie wynegocjował ewakuację niemieckiego garnizonu z Inowrocławia. W roku 1920 kandydował do Sejmu Ustawodawczego (1920–1922) z listy założonego w 1917 r. w Wanne Narodowego Stronnictwa Robotników. Wybrano go posłem z powiatu Lubawa (Löbau) w Prusach Zachodnich, w nowo powstałym województwie pomorskim. Między połową października 1920 r. a końcem kwietnia 1922 r. pracował jako podsekretarz w ministerstwie byłej dzielnicy pruskiej i uczestniczył w pertraktacjach z Rzeszą Niemiecką i Francją jako minister pełnomocny. Wziął udział w wyborach do Sejmu z 1922 r. i zdobył mandat poselski, a w 1923 r. został przewodniczącym frakcji parlamentarnej Narodowej Partii Robotniczej. W roku 1924 zrezygnował z mandatu, ponieważ, mając zaledwie 34 lata, został mianowany wojewodą pomorskim. Na stanowisku tym zastąpił Jana Brejskiego, długoletniego wydawcy „Wiarusa Polskiego” w Bochum i najważniejszego działacza ruchu narodowo-polskiego nad Ruhrą na przełomie XIX i XX w. Polityczna kariera Wachowiaka skończyła się gwałtownie w 1926 r.; skrytykował ostro zamach stanu, przeprowadzony w dniach 12–15 maja 1926 r. przez marsz. Józefa Piłsudskiego – z którym Wachowiak przez lata utrzymywał dobre kontakty i wspierał go politycznie – i stanął w opozycji do nowych rządów tzw. sanacji, za co został odwołany ze stanowiska wojewody.

Wachowiak, prawdziwy poliglota – poza polskim i niemieckim znał angielski, francuski, starogrecki i łacinę – odszedł od polityki i poświęcił się działalności gospodarczej i aktywności w organizacjach. W latach 1926–1929 pozostawał dyrektorem Powszechnej Wystawy Krajowej z Poznania, w okresie 1930–1931 był dyrektorem generalnym Naczelnej Organizacji Zjednoczenia Przemysłu i Rolnictwa Zachodniej i Południowej Polski, a potem, do 1939 r., dyrektorem generalnym Związku Kopalń Górnośląskich „Robur” w Katowicach.

Lata wojny spędził Wachowiak w Warszawie, gdzie był wiceprzewodniczącym Rady Głównej Opiekuńczej w Generalnym Gubernatorstwie. Po zakończeniu wojny objął kierownictwo Banku Handlowego w Warszawie i Centralnego Polskiego Związku Przemysłowego. Ostrzeżony o aresztowaniu, planowanym przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, w 1946 r. zbiegł z Polski do Londynu, wraz z żoną Wandą i trójką dzieci. Następnie razem przenieśli się do Irlandii, gdzie zabiegali o wyjazd do Ameryki Północnej. Ponieważ formalności przeciągnęły się na lata, Wachowiak zdecydował się w 1952 r. na emigrację do Brazylii, gdzie na początek pojechał jego młodszy syn Stanisław jr., który wkrótce ściągnął rodziców. Córka Renata pozostała w Anglii, starszy syn Olech wyemigrował do Ameryki Północnej. Wachowiakowie zamieszkali w Sao Paulo, gdzie uczestniczyli aktywnie w życiu społecznym i religijnym miejscowej Polonii. Stanisław Wachowiak pracował w Brazylii dla filii Radia Wolna Europa, ponadto pisał publicystykę, zamieszczając artykuły w rozmaitych tytułach prasowych, wygłaszał też wykłady i referaty.

Stanisław Wachowiak zmarł 4 marca 1972 r. w wieku 81 lat. Za życia otrzymał liczne ordery, m.in. Wielką Wstęgę i Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski w 1929 r., Krzyż Oficerski Legii Honorowej w 1929 r. i Krzyż Komandorski Orderu św. Grzegorza (1966 r.). Potomek rodziny Polaków znad Ruhry, jako jeden z niewielu ze swojego środowiska, osiągnął szczyty kariery w odrodzonym w 1918 r. państwie polskim.

David Skrabania, listopad 2018 r.

Literatura:

Wachowiak, Stanisław, Czasy które przeżyłem. Wspomnienia z lat 1890 do 1939, Warszawa 1983.

http://www.portalpolonia.org/Dr%20STANISLAW%20WACHOWIAK%20para%20Portal… [wejście z 05.11.2018 r.].