Polsko-Niemiecka Komisja Podręcznikowa

Mimo odwilży w stosunkach obu państw, pierwsze spotkanie Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej w 1972 roku w Warszawie zostało przyjęte przez środowisko naukowe raczej z zaciekawieniem niż entuzjazmem i nadzieją na szybkie porozumienie w omawianych kwestiach. Dowodzą tego słowa uczestników konferencji:

„Pierwszy kontakt miał coś z wzajemnego sprawdzania się. W zasadzie wcale się nie znaliśmy. Kontakty między historykami zachodnioniemieckimi i nami zostały przerwane. Muszę przyznać, że ta pierwsza próba była bardzo sympatyczna. Wszystko to byli specjaliści posiadający własne tezy. Ale wszyscy oni otwarci byli na dialog“[1] - wspominał profesor Gerard Labuda (1919-2010), historyk, w latach 1972-1989 członek Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej.

Podobne odczucia przejawiał berliński historyk prof. Klaus Zernack (ur. 1931):

„Polityczny realizm na pierwszy, a może i drugi rzut oka nie dawał sprawie prawie żadnych szans. Jeśli miało się przed oczyma rok 1972, można było powiedzieć: dobrze, spróbować można, ale niewiele z tego wyjdzie.”[2]      

A jednak konferencja zakończyła się ogłoszeniem 14 zaleceń w sprawie traktowania w podręcznikach do historii i geografii kwestii stosunków polsko-niemieckich. Zaledwie dwa miesiące później, od 12 do 15 kwietnia 1972 r., w Brunszwiku, odbyło się drugie spotkanie naukowców, które zaowocowało przedstawieniem kolejnych 17 zaleceń eksperckich w sprawie podręczników szkolnych. W pokonferencyjnym raporcie naukowcy podkreślali, że spotkanie przebiegło w „otwartej, rzeczowej i twórczej atmosferze naukowej, która sprzyjała rozmowom“[3]. Wezwali także do niezwłocznego wprowadzenia ustaleń w praktyce i w nauczaniu.

Obie listy zaleceń obejmowały zagadnienia od czasów powstania pierwszych form państwowości na terenach dzisiejszej Polski i Niemiec, przez zasługi Polski w okresie renesansu, reformację w Niemczech, problematykę rozbiorów Polski, do czasów drugiej wojny światowej. Tą ostatnią, ze względu na rozległą tematykę, postanowiono zająć się szczegółowo podczas kolejnych spotkań. Odtąd spotkania komisji odbywały się bowiem regularnie, nawet czterokrotnie w ciągu roku. Omawiano na nich nowe kwestie oraz rozwijano dotychczasowe zalecenia.

W 1976 roku ustalenia komisji zaprezentowano opinii publicznej w obu krajach, wywołując tym samym długie spory i dyskusje, dotyczące m.in. braku pojęcia „wypędzenie“ w odniesieniu do Niemców zmuszonych po zakończeniu drugiej wojny do opuszczenia zamieszkiwanych dotąd terenów. Opisując te wydarzenia używano pojęć takich jak: „ewakuacja“, „przymusowe przesiedlenie“, „ucieczka“, „wydalenie“. W zaleceniach nie było także mowy o pakcie Ribbentrop-Mołotow, o którym wzmianka spotkałaby się z ostrą reakcją Związku Radzieckiego i byłaby zapewne równoznaczna z końcem pracy komisji. Z tego samego powodu zabrakło również informacji o zbrodni katyńskiej dokonanej w 1940 roku na polskich oficerach przez radzieckie siły NKWD. Do 1990 roku oficjalnie winą za tę masakrę obciążano Niemców. Sytuacja polityczna zmuszała więc chwilami naukowców do rezygnacji z prezentowania prawdy historycznej i poszukiwania kompromisów, akceptowanych przez komunistyczną władzę.

[1]   Wywiad Thomasa Strobla, pracownika Instytutu Międzynarodowych Badań Podręcznikowych im. Georga Eckerta w Brunszwiku przeprowadzony z prof. Gerardem Labudą 28.10.2005 z okazji 35-lecia Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej.

[2]   Wywiad Thomasa Strobla z prof. Klausem Zernackem przeprowadzony 08.07.2003.

[3]   Wstęp do broszury „Konferencja polskich i zachodnioniemieckich ekspertów w sprawie szkolnych podręczników historii i geografii“, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1972.