Polsko-Niemiecka Komisja Podręcznikowa

Pierwsza konferencja historyków i geografów z obu państw odbyła się w ramach Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej od 22 do 26 lutego 1972 roku w Warszawie. Zimna wojna i brak stosunków dyplomatycznych między Polską Rzeczpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec długo uniemożliwiały oficjalną drogę dialogu, dlatego spotkanie poprzedziły wieloletnie kontakty i starania naukowców prowadzone na szczeblu nieformalnym.

Prekursorem powojennego polsko-niemieckiego dyskursu podręcznikowego był Enno Meyer (1913-1996), nauczyciel gimnazjalny z Oldenburga, w czasie drugiej wojny światowej żołnierz Wehrmachtu. To właśnie przeżycia na froncie wschodnim sprawiły, że po wojnie zajął się on badaniem dziejów Polski. Celem Meyera stało się możliwie szerokie, pozbawione ujęcia narodowego i co za tym idzie jednostronności ukazanie tematyki polsko-niemieckiej w podręcznikach szkolnych. Swoje przemyślenia Meyer konsultował z polskimi naukowcami przebywającymi na emigracji. W 1956 roku Instytut Podręczników Szkolnych w Brunszwiku opublikował jego 46 tez. Meyer przestrzegał w nich m.in. przed zbytnim gloryfikowaniem Zakonu Krzyżackiego w podręcznikach niemieckich, a w publikacjach polskich na skupianiu się jedynie na jego roli militarnej. Wskazywał także na dostrzeganie przez Niemców cierpienia wyłącznie ludności żydowskiej podczas drugiej wojny światowej i pomijanie krzywd, jakich doznali Polacy oraz inne grupy narodowościowe żyjące pod okupacją niemiecką.

Tezy Meyera, przez wielu uznane za kontrowersyjne, odbiły się szerokim echem wśród naukowców z RFN i PRL. Zwróciły uwagę na problem, choć oficjalnego dialogu jeszcze długo nie udało się podjąć. Po stronie niemieckiej do powstania Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej istotnie przyczynił się także Georg Eckert (1912-1974), pedagog, etnolog i historyk, od 1964 roku przewodniczący Niemieckiej Komisji UNESCO. Nawiązał on kontakty z państwami Europy Środkowej i Wschodniej i wspólnie z nimi działał na rzecz utworzenia bilateralnych komisji podręcznikowych. 

Pierwsze spotkanie naukowców w ramach Polsko-Niemieckiej Komisji Podręcznikowej poprzedziła wyraźna poprawa stosunków na szczeblu rządowym. 7 grudnia 1970 roku podpisany został w Warszawie „Układ o podstawach normalizacji stosunków między PRL i RFN“, na mocy którego Republika Federalna Niemiec uznała zachodnią granicę Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej. Rządy obu krajów zobowiązały się także podejmować starania do rozwoju wzajemnych stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych. Tego samego dnia w Warszawie doszło do historycznego gestu – uklęknięcia przez kanclerza Niemiec Willy'ego Brandta przed Pomnikiem Bohaterów Getta i oddania hołdu pomordowanym. Z czasem gest ten stał się symbolem prowadzonej przez niego polityki otwarcia na Wschód.