Nazistowski system penitencjarny wobec polskich więźniów – „Polenlager” w Eich

Postulat badawczy dotyczący „Polenlager” w Eich
 

„Polenlager” (obóz dla Polek i Polaków) w nadreńsko-heskiej miejscowości Eich koło Wormacji, który był zlokalizowany na terytorium obecnego kraju związkowego Nadrenii-Palatynatu, a do 1945 roku mieścił się w granicach ówczesnej Ludowej Republiki Hesji (Volksstaat Hessen), to jedno z ważniejszych miejsc związanych z losami Polek i Polaków podczas II wojny światowej w tym regionie. Cenne informacje na temat obozu, w którym osadzano osoby skazane przez nazistowski wymiar sprawiedliwości, są zawarte w pracy Heidi Fogel z 2004 roku „Das Lager Rollwald. Strafvollzug und Zwangsarbeit 1938 bis 1945”. Niestety to, co wtedy w swojej publikacji stwierdziła Fogel, pisząc, że „historia obozu w Eich [...] dotychczas pozostaje niezbadana”[1], do dziś nie straciło aktualności. Co prawda Krajowa Centrala Kształcenia Obywatelskiego w Nadrenii-Palatynacie (Landeszentrale für politische Bildung Rheinland-Pfalz) zebrała nowe informacje dotyczące „Polenlager” i w 2015 roku, w związku z odczytem Heidi Fogel i sprawozdaniem pracownika Centrali, Uwego Badera, zatytułowanym „Werkstattbericht über den Stand bisheriger Recherchen zum sog. »Polen­lager« Eich” („Sprawozdanie z warsztatów na temat tzw. »Polenlager« w Eich”)[2], zaproponowała razem z heską Centralą i z Muzeum Historii Gminy Związkowej Eich (Museum der Verbandsgemeinde Eich), by rozważyć „czy i w jaki sposób można tego rodzaju obozy i ich ofiary ocalić przed zapomnieniem także na terenie Hesji Nadreńskiej i Południowej Hesji”[3], to jednak obszerniejszej publikacji poświęconej obozowi brak do dziś. Poza tym, zarówno w miejscu dawnego obozu głównego (Stammlager) jak i jego podobozów (Außenlager) brak jakichkolwiek widocznych znaków, które przypominałyby o ich istnieniu[4]. Stąd też historia „Polenlager” w Eich stanowi lukę naukową, której wypełnienie byłoby nie tylko korzystne dla badań nad zbrodniami narodowego socjalizmu w Nadrenii-Palatynacie i Hesji, lecz miałoby także pozytywny wpływ na lokalne inicjatywy zmierzające do przypomnienia o obozie tam, gdzie kiedyś istniał, oraz do zachowania pamięci o wydarzeniach z nim związanych[5].

Obóz główny, jako zakład penitencjarny dla polskich skazańców
 

„Polenlager” w Eich był jednym z trzech głównych obozów; pozostałe dwa znajdowały się w miejscowościach Dieburg i Nieder-Roden – ostatni znany także jako obóz w Rollwald. Wszystkie trzy obozy należały do kompleksu obozowego Rodgau[6], który znajdował się w Hesji i był użytkowany przez nazistowski wymiar sprawiedliwości. Naczelny nadzór nad wszystkimi zakładami karnymi oraz nad systemem penitencjarnym leżał w gestii Ministerstwa Sprawiedliwości Rzeszy (Reichsjustizministerium). Z kolei odpowiedzialność za obóz ponosiła również Prokuratura Generalna (Generalstaatsanwaltschaft) w Darmstadt, a urzędnikiem o najwyższym stopniu w głównym obozie był zawsze jego kierownik[7]. Początkowo obóz w Eich był podobozem obozu w Rollwald, jednak po rozbudowie, z dniem 1 czerwca 1942 roku, otrzymał status obozu głównego oraz nazwę „Stammlager III”, i służył odtąd jako „zakład karny dla polskich skazańców”:

„Na początku [obozowi w Eich] przyporządkowano pięć podobozów w miejscowościach Abenheim [obecnie dzielnica Wormacji], Groß-Rohrheim [koło Biblis w Hesji] i Viernheim [na północny wschód od Mannheim, aczkolwiek w Hesji] oraz dwa zupełnie nowe obozy w Monsheim [na zachód od Wormacji] i Biblis. […] Niemieckich i austriackich więźniów, którzy dotąd przebywali w Eich, Abenheim, Groß-Rohrheim i Viernheim wywieziono, a na ich miejsce sprowadzono 409 polskich więźniów”[8].