Strony Pełny tekst

Mariaże między polskimi i niemieckimi rodami dynastycznymi. Radziwiłłowie: Janusz Radziwiłł – rok 1613

Janusz Radziwiłł zapoczątkował kilkupokoleniową tradycję małżeństw zawieranych z osobami reprezentującymi dynastię Hohenzollernów, przy czym pewną rolę odgrywało tu kalwińskie wyznanie obu rodów. Przedstawicieli katolickich gałęzi Radziwiłłów wiązały koligacje rodzinne z innymi niemieckimi dynastiami (patrz Wykaz). Dzięki licznym posiadłościom rodzinnym oraz spuściźnie po pierwszej żonie Janusz był uznawany za najbogatszego magnata na Litwie. Po buncie wymierzonym przeciwko królowi Zygmuntowi III, jako zdeklarowany przeciwnik kontrreformacji, udał się na pewien czas za granicę. I choć dokładał wszelkich starań, by wspierać litewskich kalwinów, to jednak po ślubie skierował się w stronę Niemiec. Dwa lata przed śmiercią nabył dla żony posiadłość na terytorium Górnej Frankonii.

Jan van der Heyden (ur. między 1560 i 1570, zm. 1610), Portret Janusza Radziwiłła (napis w otoku – Ianuschius Radzivilius, Dux in Birze, Dubinki ac Slucko Pocillator Mag: Duca: Lithuan: Borisovien: & Capitan: Prin: Imperii), ok. 1609 r., miedzioryt (późni

http://www.virtuelles-kupferstichkabinett.de/

Portret Janusza Radziwiłła, przedstawiający go do kolan i w zbroi, znajduje się obecnie w zbiorach Narodowego Muzeum Sztuki Republiki Białorusi w Mińsku. Pierwotnie należał on do galerii portretów Radziwiłłów na zamku w Nieświeżu (obecnie w Białorusi). W zbiorach mińskiego muzeum przechowywany jest także całopostaciowy portret Elżbiety Zofii, sporządzony około 1613 roku (zdj. poniżej). Powstała około 1593 roku miniatura „Margrabina brandenburska Elżbieta Zofia” (zdj. poniżej), będąca częścią cyklu podobnych wizerunków, prawdopodobnie autorstwa nadwornego malarza dworu brandenburskiego, trafiła do królewskiej kolekcji na zamku Windsor w XIX w., po tym kiedy podróżujący po całej Europie wędrowny sprzedawca antycznej bielizny stołowej kupił w Londynie grupę dziewięciu miniatur, która obejmowała także prace znajdujące się w zbiorach na terenie Niemiec, twierdząc, że znalazł ją wśród swoich towarów. Janusz Radziwiłł został również uwieczniony w obrazie „Kazanie Skargi” Jana Matejki (ur. 1838, zm. 1893), który powstał w latach 1862-1864 i obecnie znajdującym się na Zamku Królewskim w Warszawie. Obraz przedstawia polityczne wystąpienie jezuickiego kaznodziei i szermierza kontrreformacji, księdza Piotra Skargi (ur. 1536, zm. 1612, zdj. poniżej, postać z uniesionymi rękoma po prawej stronie) w Sejmie, które prawdopodobnie nigdy nie miało miejsca. Pośrodku, w złotym płaszczu, wśród znudzonych przedstawicieli szlachty, stoi Janusz Radziwiłł. Po jego lewej stronie siedzi król Zygmunt III Waza w szwedzkim stroju.

* Wspólnym prapradziadkiem Janusza i Albrychta Stanisława Radziwiłłów jest Mikołaj Radziwiłłowicz „Stary” (ur. ok. 1440, zm. 1509) – kanclerz wielki litewski, wojewoda wileński, senator Pierwszej Rzeczypospolitej Polskiej i starosta nowogródzki. Mikołaj Radziwiłłowicz jest protoplastą trzech oddzielnych linii rodu: na Goniądzu i Medelach, na Nieświeżu i Ołyce oraz na Birżach i Dubinkach.

Axel Feuß, listopad 2021 r.

Bibliografia:

Burghardt, Franz Josef, Zwischen Fundamentalismus und Toleranz. Calvinistische Einflüsse auf Kurfürst Johann Sigismund von Brandenburg vor seiner Konversion, seria: „Historische Forschungen”, t. 96, Berlin 2012.

Friedl, Robert A., Polen und sein Osten am Vorabend einer Katastrophe. Der große Kosaken- und Bauernaufstand des Jahres 1648, rozprawa doktorska, Uniwersytet w Düsseldorfie, Düsseldorf 2004, s. 66 i nast., źródło online: https://docserv.uni-duesseldorf.de/servlets/DerivateServlet/Derivate-12441/DissFriedl_Polen1648-A1b.pdf

Gotthard, Axel, Zwischen Luthertum und Calvinismus (1598–1640), [w:] Preußens Herrscher. Von den ersten Hohenzollern bis Wilhelm II., red. Frank-Lothar Kroll, 2. nakład, München 2001.

Hirsch, Theodor, Johann Sigismund, [w:] „Allgemeine Deutsche Biographie”, t. 14, Leipzig 1881, s. 169-175, (wersja online): https://de.wikisource.org/wiki/ADB:Johann_Sigismund

Jacoby, Jörg, Boguslaus Radziwill. Der Statthalter des Großen Kurfürsten in Ostpreußen, seria: „Wissenschaftliche Beiträge zur Geschichte und Landeskunde Ost-Mitteleuropas”, Instytut Herdera w Marburgu, t. 40, Marburg nad [rzeką] Lahn 1959, s. 11, źródło online: https://opacplus.bsb-muenchen.de/Vta2/bsb00096840/bsb:BV013780991

Leonhardi, Friedrich Gottlob, Erdbeschreibung der Preußischen Monarchie, t. 4, część 2., Halle 1797, s. 1398 (w sprawie nabycia Państwa Lichtenberg), źródło online: https://books.google.de/books?id=nvwAAAAAcAAJ&pg=PA1398#v=onepage&q&f=false

Niendorf, Mathias, Das Großfürstentum Litauen. Studien zur Nationsbildung, 2. nakład, Wiesbaden 2010.

Polski Słownik Biograficzny, t. 30, 1987, s. 202-208.

Radziwiłł, Bogusław, Autobiografia, oprac. Tadeusz Wasilewski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979.

Schmilewski, Ulrich, Radziwill, [w:] „Neue Deutsche Biographie”, t. 21, 2003, s. 101-103, (wersja online): https://www.deutsche-biographie.de/sfz104184.html#ndbcontent

Skiepjan, Anastazja A., Pogrzeb Janusza Radziwiłła (1579-1620), [w:] „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym”, t. 40 (1), 2017, s. 3-30, (wersja online): https://apcz.umk.pl/czasopisma/index.php/KLIO/article/view/KLIO.2017.001/13077

(dostęp do źródeł online: listopad 2021 r.)